Anno 2018 is er behalve het klassieke gezin een veelheid aan samenlevingsvormen. Om daar beter op in te spelen, geeft zowel het nieuwe erfrecht als het gemoderniseerde huwelijksvermogensrecht u meer vrijheid.
Dat op 1 september zowel het nieuwe erfrecht als het nieuwe huwelijksvermogensrecht in werking trad, is geen toeval. Beide zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het erfrecht omvat de regels over erven en schenken. Het huwelijksvermogensrecht regelt de verdeling van de bezittingen van koppels en bepaalt wat in de nalatenschap van een gehuwde zit.
Wat zijn de krachtlijnen van het nieuwe erfrecht?
Als u geen schenkingen doet of een testament opstelt, dan wordt uw erfenis verdeeld volgens de wettelijke regels. Wie zich daar niet in kan vinden, heeft door het nieuwe erfrecht meer vrijheid om zijn erfenis te plannen. 'Hoewel het niet altijd evident is openlijk over een erfenis te spreken, is het nuttig vooraf na te denken over de verdeling tussen de erfgenamen. Het nieuwe erfrecht biedt meer familiale solidariteit en zekerheid en speelt in op veranderingen in de samenleving', zegt minister van Justitie Koen Geens (CD&V).
1. Bindende afspraken mogen
Sinds 1 september is het toegelaten met uw erfgenamen bindende afspraken te maken over de verdeling van uw toekomstige erfenis, als iedereen akkoord gaat. Die zogenaamde erfovereenkomsten moeten leiden tot een grotere gemoedsrust bij de erflater en latere familieconflicten vermijden. De mogelijkheden zijn heel ruim. Zo kan afgesproken worden dat de erfenis rechtstreeks naar de kleinkinderen gaat of dat in nieuw samengestelde gezinnen natuurlijke en pluskinderen even-veel erven.
2. Meer beslissingsvrijheid
In het nieuwe erfrecht is het niet mogelijk uw kinderen volledig te onterven. Maar het voorbehouden deel is ingekrompen tot de helft van uw bezittingen voor alle kinderen samen. De andere helft kunt u toestoppen aan wie u wilt: een kind dat extra zorg nodig heeft, kleinkinderen, een goed doel, een goede vriend,... In het verleden hing de omvang van het voorbehouden deel af van het aantal kinderen: één kind kreeg minstens de helft, twee kinderen samen twee derde, drie kinderen of meer samen drie vierde.
Ook mensen zonder kinderen hebben meer vrijheid. De ouders erven niet langer een voorbehouden deel, wel kunnen ze een onderhoudsuitkering vorderen als ze behoeftig zijn.
3. Geen onverwachte verrassingen met schenkingen
Om na te gaan of de kinderen minstens het deel krijgen waar ze wettelijk aanspraak op maken, wordt niet alleen gekeken naar de bezittingen op de sterfdag. Er wordt ook nagegaan of u tijdens uw leven niet te vrijgevig bent geweest: alle gedane schenkingen worden fictief bij uw vermogen geteld.
Dat kon tot onaangename verrassingen leiden. De schenking van een huis aan het ene kind en die van cash met eenzelfde waarde aan het andere kind werden anders behandeld. Op de sterfdag werd het huis gewaardeerd tegen de actuele marktwaarde, voor cash telde de waarde op de dag van de schenking. Die ongelijke waardering is met het nieuwe erfrecht van de baan: voor alle schenkingen telt de waarde ten tijde van de schenking. Die wordt geïndexeerd tot op het moment van het overlijden.
Blijkt dat u te gul bent geweest en te veel hebt weggeschonken? Het kind dat te weinig krijgt, kan zijn minimumdeel opeisen. In het verleden moest het geschonken goed zelf teruggegeven worden, maar door het nieuwe erfrecht volstaat het een vergoeding te betalen.
Wat zijn de krachtlijnen van het nieuwe huwelijksvermogensrecht?
Het huwelijksvermogensrecht regelt de verdeling van het vermogen van partners.
1. Samenwoners moeten geen twee keer naar notaris
De tijd dat koppels pas na het huwelijk gingen samenwonen, ligt ver achter ons. 'Veel koppels bouwen stap voor stap hun leven samen op. En dat is goed', zegt minister van Justitie Koen Geens (CD&V). 'Mensen die beslissen eerst een woning of een bouwgrond te kopen voor ze over een huwelijk spreken, moeten dezelfde vrijheid en zekerheid krijgen als een getrouwd koppel.' Het nieuwe huwelijksvermogensrecht geeft samenwoners de mogelijkheid in de aankoopakte van het vastgoed een 'anticipatieve inbreng' te doen voor het geval ze later huwen. 'Dat vermijdt dubbele notariskosten als het koppel nadien trouwt. Ook als het dat niet doet, moet het niets extra betalen.'
2. Verduidelijkingen voor wie geen huwelijkscontract opstelt
Wie zonder contract in het huwelijksbootje stapt, is automatisch gehuwd onder het wettelijk stelsel. Elke partner behoudt alle bezittingen opgebouwd voor het huwelijk en alle schenkingen en erfenissen gekregen tijdens het huwelijk. Alle beroeps- en andere inkomsten komen terecht in een gemeenschappelijke pot. De hervorming brengt meer duidelijkheid over het lot van onder andere levensverzekeringen, schade- en arbeidsongevallen en aandelen.
3. Scheiding van goederen met solidariteit
Met een stelsel van scheiding van goederen heeft elke partner zijn eigen bezittingen en is er geen gemeenschappelijk vermogen. Maar dat kan nefast zijn als een van de partners zijn carrière op een lager pitje zet om voor de kinderen te zorgen. Bij een echtscheiding dreigt die met lege handen achter te blijven. Door de hervorming van het huwelijksvermogensrecht kunnen twee opties in het stelsel van scheiding van goederen meer solidariteit bieden. Met een beding van verrekening van aanwinsten delen de echtgenoten bij een relatiebreuk in de beroepsinkomsten tijdens het huwelijk. Door een rechterlijke billijkheidscorrectie in het huwelijkscontract kan een partner aan de rechter vragen alsnog een deel van de aanwinsten tijdens het huwelijk te krijgen.