'Op die zaterdagochtenden voel ik me als een kind in een snoepwinkel.' Aan het woord is een van de specialisten die al enkele jaren op zaterdagvoormiddag bijeenkomen onder leiding van minister van Justitie Koen Geens (CD&V). Doel van deze vergaderingen waarop zowel professoren, notarissen als politici aanwezig zijn: de Belgische wetboeken bij de tijd brengen.

Nieuw huwelijks- vermogensrecht

>Tegen 1 september 2018

De voorbije maanden debatteerde de werkgroep die eerder het nieuwe erfrecht voorbereidde over de manier waarop de vermogensrechtelijke gevolgen van een huwelijk up-to-date gebracht kunnen worden. Ze vertrekken daarbij van de realiteit dat een huwelijk 'tot de dood ons scheidt' vandaag eerder uitzondering is dan regel. Want het gekozen huwelijksstelsel bepaalt onder meer hoe het vermogen verdeeld moet worden bij een echtscheiding. Geens vindt dat wie lief en leed deelt tijdens een huwelijk, ook de centen solidair moet verdelen als de relatie stukloopt.

'De werkgroep heeft haar voorstellen opgestuurd naar de minister. Nu moet op politiek niveau beslist worden welke voorstellen geselecteerd worden en welke niet', aldus insiders. Dat wordt een delicate evenwichtsoefening tussen familiale solidariteit enerzijds en contractuele vrijheid anderzijds. De vraag is in welke mate de slinger naar de ene of andere richting kan doorslaan. Want het kan niet de bedoeling zijn dat koppels geen zin meer hebben om in het huwelijksbootje te stappen omdat het kader te strikt is. Of, omgekeerd, dat ze er het nut niet langer van inzien omdat het kader te vrijblijvend is.

Ideaal zou zijn dat het nieuwe huwelijksvermogensrecht op 1 september 2018 in werking treedt, samen met het nieuwe erfrecht. Want die twee zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het huwelijkscontract bepaalt namelijk wat er in de nalatenschap van een gehuwde zit. Waarnemers gaan ervan uit dat de deadline van 1 september haalbaar is. Naar verwachting zal eind dit jaar het wetsontwerp klaar zijn, zodat het parlement dat in de eerste helft van volgend jaar kan bespreken en nog voor de zomer goedkeuren.

Nieuw kader voor wettelijke samenwoners

>Ligt nu op de onderhandelingstafel

Intussen blijven de werkgroepen verder op zaterdagochtend vergaderen. De vraag waar de specialisten zich nu over buigen, is welke vermogensrechten en - plichten wenselijk zijn voor wettelijke samenwoners. Steeds meer koppels kiezen ervoor om een verklaring van wettelijke samenleving af te leggen en velen denken dat dit een vergelijkbare bescherming biedt als huwen. Maar in werkelijkheid is de bescherming bij een relatiebreuk of overlijden erg precair. 'Vergelijk het gerust met een condoom met gaatjes', aldus een specialist familierecht.

Nieuw kader voor feitelijke samenwoners

>Weinig kans dat dit er nog komt in deze legislatuur

Aanvankelijk was het de bedoeling om ook na te denken over een vermogensrechtelijk kader voor feitelijke samenwoners. U woont feitelijk samen als u op hetzelfde adres gedomicilieerd bent. Niets meer, niets minder. Dat kader ontbreekt op dit moment volledig. Maar niet iedereen is er voorstander van om koppels die - bewust of onbewust - informeel samenwonen een strikter kader op te leggen. De kans dat hier tijdens deze legislatuur nog aan gesleuteld wordt, slinkt alvast met de dag.

In ieder geval zal ook in de toekomst de manier waarop u samenwoont, bepalen wat uw partner van u erft.

Waar zitten de verschillen en waarover wordt nagedacht?

Wie erft wat?

Bij feitelijke samenwoners kunnen we kort zijn: ze zijn geen wettelijke erfgenamen. Vaak wordt gedacht van wel, omdat wie in Vlaanderen minstens één jaar (drie jaar voor de gezinswoning) feitelijk samenwoont, dezelfde voordelige tarieven van de erfbelasting betaalt als gehuwden. Maar uw partner zal maar van u erven als u dat zelf zo geregeld hebt, bijvoorbeeld in een testament. Uw erfenis aan elkaar toebedelen in een samenlevingscontract kan niet.

Wat als u weer uit elkaar gaat?

In dat geval behoudt elke partner zijn eigen goederen. Vermogensrechtelijk is er geen gezamenlijk vermogen dat verdeeld moet worden.

TIP!

Om discussies te vermijden over welke goederen van wie zijn, kunt u dat in een 'samenlevingscontract' laten inventariseren. U kunt er ook een regeling in opnemen voor als het samenwonen niet langer lukt. Dat zij hem in dat geval moet compenseren omdat hij is thuisgebleven om zich over de kinderen te ontfermen en dus zijn carrière 'on hold' heeft gezet, bijvoorbeeld. Maar ook: wie mag in het huis blijven wonen en hoe wordt de gemeenschappelijke rekening verdeeld? Slechts weinig koppels stellen vandaag effectief zo'n contract op.

2.U woont wettelijk samen

Wie erft wat?

De langstlevende erft automatisch het vruchtgebruik op de gezinswoning en op de inboedel. Maar daar blijft het bij. De naakte eigendom gaat naar uw familie, bijvoorbeeld uw ouders of uw broers en zussen als u zelf geen kinderen hebt. De langstlevende zal er dus niet mee kunnen doen en laten wat hij wil, hij heeft daarvoor altijd het fiat van zijn schoonfamilie nodig. Verre van ideaal, zelfs als de verstandhouding tussen uw partner en uw familie uitstekend is. Wilt u dat anders regelen, dan zult u een testament moeten opstellen.

Opgelet! U bent niet verplicht het vruchtgebruik op de gezinswoning aan uw partner na te laten. Het is perfect mogelijk - zelfs zonder zijn of haar medeweten - dat in een testament aan iemand anders toe te wijzen. Absolute zekerheid dat hij of zij na uw overlijden in de gezinswoning kan blijven, heeft de langstlevende met andere woorden niet.

Wat als u weer uit elkaar gaat?

In dat geval zult u opnieuw naar de dienst burgerlijke stand moeten gaan om uw verklaring van wettelijke samenwoning te beëindigen. Dat kan samen, maar het hoeft niet. Ook wettelijke samenwoners kunnen in een samenlevingscontract afspraken op papier zetten voor als de relatie stukloopt. Ze kunnen ook een goedereninventaris opstellen.

NIEUW!

Hoe het juridisch kader voor wettelijke samenwoners er in de toekomst zal uitzien, is op dit ogenblik nog koffiedik kijken, aangezien de specialisten zich nog maar net over de kwestie buigen. Ze bekijken onder meer of het niet beter is om de wettelijke samenwoning te beperken tot koppels in een affectieve relatie. Het zou dan niet langer mogelijk zijn voor een broer en zus, of voor een vader en dochter die samen een huis delen en een gezin vormen.

3.U stapt in het huwelijksbootje

Wie erft wat?

Gehuwde partners promoveren hun partner tot een 'bevoorrechte erfgenaam'. Dat blijft zo in het nieuwe erfrecht. Het wijzigt niets aan wat uw echtgenoot van u erft. Dat hangt af van wie uw andere erfgenamen zijn. Het nieuwe erfrecht wijzigt ook niets aan wat de langstlevende minstens van u moet erven. Dat is ofwel het vruchtgebruik over (uw deel in) de gezinswoning en op de inboedel, ofwel het vruchtgebruik over de helft van de goederen in de nalatenschap (zie blz. 20).

Wat er in uw nalatenschap zit, hangt dan weer af van het huwelijksstelsel dat u gekozen hebt. Vandaar dat de plannen om het huwelijksvermogensrecht te wijzigen, ook voor uw erfenisplanning van groot belang zullen zijn.

Welk huwelijksstelsel?

Op dit ogenblik kunt u kiezen uit 3 huwelijksstelsels: het wettelijk stelsel, scheiding van goederen en algehele gemeenschap.

• Het stelsel van algehele gemeenschap wordt nauwelijks gekozen. Daarbij komt alles wat u bezat voor het huwelijk en wat u tijdens het huwelijk opbouwt, terecht in een gezamenlijke pot.

• Huwt u zonder huwelijkscontract, dan krijgt u het wettelijk stelsel 'cadeau'. In dat stelsel blijven alle goederen die u bezat voor het huwelijk en geschonken kreeg tijdens het huwelijk van uzelf, terwijl alle inkomens uit die eigen goederen net zoals alles wat u verdient tijdens het huwelijk gemeenschappelijk zijn. Alles wat tijdens het huwelijk wordt opgebouwd, behoort toe aan beide echtgenoten. Het maakt niet uit wie de middelen daarvoor heeft aangereikt.

• Die solidariteit is er niet als u kiest voor het stelsel van scheiding van goederen. Daarin bestaat er geen gemeenschappelijk vermogen, alleen maar het eigen vermogen van elke echtgenoot afzonderlijk. Ook wat tijdens het huwelijk wordt gespaard of verdiend, blijft van degene die het gespaard of verdiend heeft. Een kwart van de trouwlustigen opteert voor dit stelsel. Zij kiezen daar vaak bewust voor, omdat het vermogen van de ene partner dan beschermd is tegen schuldeisers van de andere partner. Maar als een van beiden minder verdient doordat hij of zij bewust de carrière heeft teruggeschroefd om meer gezinstaken op zich te nemen of de andere te ondersteunen om volop carrière te maken, dan wordt die partner bij een echtscheiding koudweg uitgesloten van die vermogensopbouw.

NIEUW!

Wat als u weer uit elkaar gaat?

Minister Geens vindt echter dat echtgenoten zowel tijdens al na het huwelijk solidair moeten zijn met elkaar. Een huwelijk is een partnership en geen van beide echtgenoten mag met lege handen achterblijven als het huwelijk spaak loopt. Wie huwt met scheiding van goederen kan dat nu ook al realiseren, door bepaalde clausules toe te voegen in het huwelijkscontract. Maar slechts weinigen weten dat die optie bestaat. Bovendien is de minst vermogende partner afhankelijk van de goodwill van de meer vermogende partner om die clausules toe te voegen.

Vandaar dat de piste van een nieuw type huwelijkscontract bekeken wordt: scheiding van goederen met verrekening van de aanwinsten. Alles wat beide partners sinds de huwelijksdag hebben opgebouwd, met uitzondering van erfenissen en schenkingen, zal bij echtscheiding en overlijden gelijk onder beiden worden verdeeld. Partners die dat niet willen, zullen dat expliciet zo moeten aangeven.

Het verschil met het bestaande wettelijke stelsel is dat er geen gemeenschappelijk vermogen wordt opgebouwd, maar dat er bij echtscheiding wel verdeeld wordt alsof er wel zo'n gemeenschappelijke pot bestond. Dat biedt het voordeel dat bijvoorbeeld schuldeisers van de ene partner geen beslag kunnen leggen op hetgeen de andere partner verdient.

NIEUW!

Voorts is het de bedoeling de belangen van de langstlevende echtgenoot en die van de kinderen beter in evenwicht te houden. Echtgenoten kunnen bijvoorbeeld eigen goederen - goederen die ze al hadden vóór het huwelijk of die ze geschonken kregen tijdens het huwelijk - inbrengen in het gemeenschappelijk huwelijksvermogen. Bovendien kunnen ze via hun huwelijkscontract elkaar dat volledige gemeenschappelijke vermogen toebedelen.

Dat raakt natuurlijk aan de erfrechten van de kinderen. Voor gemeenschappelijke kinderen betekent dit louter uitstel: ze zullen langer moeten wachten op hun erfenis, namelijk tot zij die goederen erven van de langstlevende ouder. Maar in nieuw samengestelde gezinnen zijn de kinderen uit de vorige relatie geen wettelijke erfgenaam van die nieuwe echtgenoot.

Vandaag Welke regels gelden op dit ogenblik?

> Wat als u uw erfenis al gepland hebt?

> Hoe wordt uw erfenis belast?

Vanaf 1/9/2018Wat is al beslist?

> Wie erft wat in de toekomst?

> Wat verandert er als u wilt schenken?

> Is de nieuwe erfovereenkomst nuttig voor u?

In de pijplijnWelke wijzigingen zijn er nog op komst?

> Naar een nieuw huwelijksvermogensrecht?

De hervorming van het erfrecht is niet het eindpunt, maar slechts een begin. De ambitie is om tegen 1 september 2018 ook een nieuw juridisch kader voor gehuwden klaar te hebben. Intussen bekijken specialisten ook volop hoe wettelijke samenwoners beter beschermd kunnen worden.

Nog meer nieuwigheden op komst

voor gehuwden en wettelijke samenwoners

25%

Een kwart van de trouwlustigen in België kiest voor het stelsel van scheiding van goederen.

Vandaag Welke regels gelden op dit ogenblik?

> Wat als u uw erfenis al gepland hebt?

> Hoe wordt uw erfenis belast?

Vanaf 1/9/2018Wat is al beslist?

> Wie erft wat in de toekomst?

> Wat verandert er als u wilt schenken?

> Is de nieuwe erfovereenkomst nuttig voor u?

In de pijplijnWelke wijzigingen zijn er nog op komst?

> Naar een nieuw huwelijksvermogensrecht?

TEKST: NADINE BOLLEN