Is België een vrijhaven voor terroristen? Het brein achter de aanslag in Barcelona bezocht ons land meermaals. 'Vanuit Spanje kwamen er geen signalen om die man in de gaten te houden', reageert Koen Geens (59). Met deze en andere uitspraken trapt de minister van Justitie een nieuwe reeks van 'De Rechtbank' af.

In het zevende seizoen van 'De Rechtbank' op VIER komen opnieuw tientallen zondaars hun zaak bepleiten. De één met knikkende knieën, de ander met de nodige arrogantie en veel schwung. Als advocaat was minister van Justitie Koen Geens (CD&V) jarenlang een vaste klant in gerechtsgebouwen. Hij is blij met het programma en noemt het 'drempelverlagend'.

'Wie totaal niet vertrouwd is met het gerecht, ziet dat rechters ook maar mensen van vlees en bloed zijn. En dat ze mensentaal spreken', zegt Geens - zelf vader van drie en opa van zeven kleinkinderen.

Ben je een trouwe kijker van 'De Rechtbank'?

Daar heb ik geen tijd voor. Ik zie 'De Rechtbank' dus sporadisch. Maar ik weet dat het programma erg goed gemaakt is.

Mensen die voor de rechter moeten verschijnen: soms is het tragisch, soms kleinmenselijk. Is dat herkenbaar voor jou als advocaat?

Als we zondigen, zijn we allemaal kleine mensen, hé. (glimlacht) Maar voor de rechter moeten komen kan ook therapeutisch zijn. Stel, je veroorzaakt een verkeersongeval met gewonden. Voor de rechter krijg je de kans om in het reine te komen met je geweten. En rijkdom doet dan niet ter zake. Een rijke doodrijder ziet daar evenveel van af als een arme.

'De Rechtbank' toont ook dat burgers heel mondig zijn geworden en uitspraken van een rechter niet zomaar pikken. Vind je dat goed of slecht?

Voor zover het niet uitmondt in arrogantie en een gebrek aan inzicht, vind ik dat heel goed. Ik heb zelf ook te maken met mondige studenten en mondige kiezers. De confrontatie met hen maakt je zelf ook scherper.

Is er nog wel genoeg respect voor magistraten?

Wel... Tegenwoordig moet je elke centimeter gezag echt verdienen. Mensen hebben geen respect meer voor de functie, maar wel nog voor de mens achter de functie.

De affaire-Dutroux leerde dat de kloof tussen burger en gerecht groot was en dat er niet genoeg geluisterd werd naar de slachtoffers. Volgens sommigen is dat nog altijd het geval.

Iemand die alle dagen met criminelen in aanraking komt, kan routineus worden en een stuk inleving verliezen. Dat kan een arts ook overkomen. Er zijn wel negentig manieren om iemand te zeggen dat hij kanker heeft, waarvan er allicht tachtig verkeerd zijn. Routine is ook in het gerecht niet goed.

Heeft Vrouwe Justitia haar ivoren toren intussen verlaten?

Er is een enorme schok door Justitie gegaan na de zaak-Dutroux. Benoemingen gebeuren niet meer politiek maar op basis van bekwaamheid. Dat heeft de magistratuur verjongd en vervrouwelijkt. Is het een perfecte wereld nu? Zeker niet. Maar we zijn erop vooruitgegaan. Al zijn er vast nog achterblijvers die niet mee zijn met hun tijd.

Jouw collega Theo Francken klaagt weleens over wereldvreemde rechters...

Een rechter wereldvreemd noemen is heel gemakkelijk, hé. Zo iemand neemt honderden beslissingen per jaar en mag je niet persoonlijk aanvallen. Een rechter hoeft de meerderheid ook niet noodzakelijk te volgen. Hij moet beslissen wat rechtvaardig is. Hoeveel mensen zouden niet willen dat Dutroux de doodstraf krijgt? Maar de doodstraf is in ons land nu eenmaal afgeschaft.

Jij had kritiek op rechters die in een verkrachtingszaak de dader opschorting van straf gaven.

Ik heb toen gezegd dat de strijd tegen seksueel geweld een prioriteit is van deze regering. Het toont wel aan hoe delicaat de positie van de minister van Justitie is. Het is over eieren lopen, en hier heb ik misschien wel een ei gebroken. Ik heb zeker die drie rechters niet willen viseren.

Er is ook kritiek op advocaten. Dossiers van fiscale fraude worden vaak jarenlang vertraagd door - meestal dure - advocaten.

Die procedures duren inderdaad te lang, waardoor er na jaren oude koeien uit de gracht worden gehaald. De samenleving is op het eind bijna vergeten wat er precies is gebeurd. Traagheid is een onrecht.

Rijkaards kunnen fiscale fraude afkopen, terwijl de man in de straat de cel invliegt als hij iets mispeutert. Is dat rechtvaardig?

Ik versta heel goed dat dat wringt. Moord is meestal ook makkelijker te berechten dan een ingewikkeld fraudedossier. Uit angst voor de verjaring gaat men dan vaak voor een schikking. Maar dat heeft absoluut niet mijn voorkeur.

Zopas raakte bekend dat er achttien tuchtzaken lopen tegen rechters, meestal omdat ze zaken te lang laten aanslepen.

Dat is zeker niet alleen aan de rechters te wijten, maar ook aan kibbelende partijen en aan deskundigen. De achterstand wordt bovendien steeds kleiner. Maar er is nog werk veel werk aan de winkel: de moordenaar van Pim Fortuyn in Nederland en Anders Breivik in Noorwegen werden al na één jaar berecht. Bij de Kasteelmoord wachten we na vijf jaar nog altijd op een uitspraak.

Ook problematisch is de staat van bepaalde gevangenissen en gerechtsgebouwen. Wat wordt daaraan gedaan?

Afgelopen legislatuur zijn er drie nieuwe gevangenissen gebouwd. De dossiers van Haren en Dendermonde zijn jammer genoeg een procedureslag geworden. Het klopt dat veel van onze gerechtsgebouwen, die nog dateren van de negentiende eeuw, aan vernieuwing toe zijn. De Regie der Gebouwen beslist daarover. Justitie kampt ook met geldtekort. In Nederland trekt men voor Justitie 2,5 keer zoveel uit per inwoner. We zijn dus een zuinig land op dat punt. Mijn collega Jan Jambon en ik hebben zo'n 250 miljoen euro per jaar extra nodig om de achterstanden weg te werken.

In de kelders van het Brusselse justitiepaleis is er zelfs een giftige schimmel waardoor men alleen nog in beschermende kledij de archieven kan binnengaan.

Dat wordt een beetje opgeblazen. Ik ben er vrij gerust in dat daar geen doden zullen vallen, hoor. (glimlacht) Papieren die op vochtige plekken worden bewaard, hebben na tientallen jaren altijd wel wat last van schimmel. In 2018 beginnen we met een grondige renovatie van het gerechtsgebouw in Brussel.

Nog zoiets: Justitie is nog altijd een papieren monster dat niet lijkt te beseffen dat er zoiets als e-mail of Facebook bestaat.

Het blijft een gevecht om alle strafdossiers in te scannen, zodat er niet telkens kopieën moeten worden gemaakt. Zijn we een voorbeeld wat informatisering betreft? Nee. Maar we hebben nu toch al de 'e-deposit', waardoor mensen niet meer naar het gerecht moeten stappen om hun dossier in te dienen, dat kan via de website.

De voorbije weken werd Europa weer opgeschrikt door terreur. Dat de beruchte imam achter de aanslagen in Spanje maanden in ons land verbleef, bevestigt in het buitenland het beeld van België als vrijhaven voor terroristen.

Ik hou niet zo van dat zwartepietenspel. Ik denk niet dat er in ons land fouten zijn gemaakt. Vergeet niet dat we open grenzen hebben in Europa. En vanuit Spanje kwamen er geen signalen om die man in de gaten te houden.

Wat kan je als minister van Justitie doen om nieuwe aanslagen te voorkomen? Teruggekeerde Syriëstrijders nog strenger aanpakken?

We volgen die al streng op, hoor. Maar in Barcelona, Manchester of Berlijn waren de daders geen Syriëstrijders. In Barcelona waren het bijna nog kinderen, die door een imam op het verkeerde pad werden gebracht. Op het vlak van de moskeeën ligt er nog wel wat werk op de plank. Straks vergader ik met de Moslimexecutieve over de imamopleiding. Maar ik kan ook niet elke imam of pastoor gaan berispen: er is nog zoiets als godsdienstvrijheid.

Radicalisering begint vaak in de cel. Wordt een Fouad Belkacem afgezonderd van medegedetineerden zodat hij hen niet kan beïnvloeden?

Gevangenen langdurig isoleren kan niet in ons land. In Hasselt en Ittre hebben we weliswaar aparte vleugels voor geradicaliseerden die een gevaar zijn voor andere gevangenen. Maar dan zitten ze wel bij elkaar, en ook dat kan problemen geven.

Bij zoveel kommer en kwel zou een mens bijna vergeten dat het ook voor jou vakantie is geweest. Heb je de batterijen kunnen opladen?

Ik denk het wel. Gelukkig waren er in mijn vakantie - van 3 tot 18 augustus - maar een paar incidenten, zoals de Fipronil-crisis. Mijn vrouw weet intussen wel dat zulke zaken kunnen gebeuren als we weg zijn. We hadden goed weer in Rusland, waar we Moskou en Sint-Petersburg bezochten. Mijn vrouw kiest altijd de bestemming, ik het hotel. Ik heb dit jaar op vakantie vier of vijf goede boeken kunnen lezen.

Thrillers of rechtbankdrama's?

(glimlacht) Dat soort verhalen lees ik al elke dag in de kranten. Ik lees op vakantie liever non-fictie. Dit keer was dat onder andere een schitterend boek over de Russische cultuurgeschiedenis. Hoe de kunstenaars daar geleden hebben onder Stalin... Onvoorstelbaar.

Over een paar maanden word je 60. Op die leeftijd beginnen velen aan hun pensioen te denken...

Ik denk weleens: wat als ik niet meer kan lesgeven of aan actieve politiek kan doen? Ik ben altijd een doener geweest. Maar ik heb het niet moeilijk met ouder worden. Oud kunnen worden is een kunst waarin ik me probeer te bekwamen. Later wil ik graag ter beschikking blijven voor raad, maar ik zou me niet elke dag meer willen bewijzen. In mij zit er geen Herman De Croo.

In elk geval: je kinderen treden niet in je voetsporen en volgen je niet op in je oude advocatenkantoor.

En maar goed ook! Toen ze naar de universiteit gingen, wou ik op kantoor nog een regel tegen nepotisme invoeren. Mijn kinderen doen het zeer, zeer goed, buiten het recht.

'De Rechtbank'

Vanaf 29 augustus elke dinsdag l 20u35 l VIER

GUY VAN GESTEL