Dames en Heren
Bij de aanvang van het nieuwe jaar is het een mooie traditie eenieder veel voorspoed te wensen en bovenal een goede gezondheid.
Het spreekt voor zich dat de gezondheid geen prijs mag hebben.
"La santé n'a pas de prix" zoals Philippe Séguin het 30 jaar geleden reeds als Frans minister van volksgezondheid en later als Eerste Voorzitter van het Franse Rekenhof placht te zeggen "mais elle a un coût".
Zoals volksgezondheid ontsnapt geen enkel budget aan de vraag om de beperkte middelen beter in te zetten. Ook justitie niet.
Justitie kost de staat weliswaar veel minder dan volksgezondheid, desalniettemin is deze spreuk ook van toepassing op justitie. Een goede rechtsbedeling is voor een samenleving even belangrijk als een goede volksgezondheid. Zelfs al heeft Justitie geen prijs, blijft ook zij een kost hebben. Daarom moet een evenwicht worden gevonden tussen de kwaliteit van de rechtsbedeling en de betaalbaarheid van justitie.
Een performante justitie kost niet alleen budgettair gesproken ze vergt ook andere inspanningen.
Na eerst enkele basisgegevens op een rij te zetten, kunnen vervolgens enkele pistes worden aangereikt om de werklast te verminderen door een eenvoudigere regelgeving, efficiëntere procedures en de juiste keuzes van middelen. Dit zowel op burgerlijk als op strafrechtelijk vlak.
Over welke cijfers beschikken we? Op het stuk van cijfers munten wij in vele internationale vergelijkingen uit door in tabellen te worden geciteerd met NA, not applicable, omdat wij voor een bepaald vakje geen cijfer konden meedelen. Ook de begrotingen en de rekeningen zijn voor verbetering vatbaar. Het gebruik van bevattelijke boordtabellen is tenslotte beperkt.
Uit studies van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkelingen van de Raad van Europa blijkt dat België slechts 0.7% van het Bruto Binnenlands Product besteedt aan justitie en dat binnen justitie 53.8% wordt besteed aan de rechterlijk orde.
Voor 2015 bedraagt het totale justitie budget 1,7 miljard euro
- waarvan 887 miljoen voor de hoven en rechtbanken.
- 74% van het budget of 1,3 miljard euro wordt besteed om meer dan 25000 werknemers te betalen.
- 23% of 395 miljoen zijn allerhande werkingskosten, 2% of 25 miljoen subsidies en 1% .of 17 miljoen variabele fondsen
- de twee belangrijkste begrotingsposten buiten het personeel zijn de gerechtskosten 71 miljoen euro en de gerechtelijke bijstand 72 miljoen.
Niet alle kosten van justitie zijn ten laste van het justitiebudget. Zo worden de huisvestingskosten gedragen door de Regie der Gebouwen en dit ten belope van 150 miljoen euro. Met dit budget wordt 30% van het patrimonium van de federale overheid of 384 gebouwen voor rechtbanken en gevangenissen ter beschikking gesteld.
Zoals de andere departementen moet justitie in 2015 4% inleveren op personeel en 20% op werking. Op 4 jaar tijd wordt voor het personeel een inspanning verwacht van 10%. Bij het aantreden van deze regering zijn deze begrotingsdoelstellingen lineair over alle begrotingsposten verdeeld. Gelet op de begrotingskalender en de verplichtingen aan Europa om tijdig de begrotingscijfers op te leveren, is het bij de begrotingsopmaak niet mogelijk geweest deze verdeling aan te passen.
Reeds bij de bespreking in het parlement is aangegeven dat de lat voor justitie in 2015 te hoog is gelegd. Justitie kan de bocht niet zo snel nemen. Om verstandig te sparen moeten eerst efficiëntiewinsten worden gerealiseerd en moet de werklast worden verminderd. Dit kan niet in enkele weken of maanden. Daarom heb ik binnen de regering en het parlement voorgesteld om een ander ritme aan te houden. In plaatse van een blinde besparing is een meer doordachte aanpak nodig. Vandaar de ambitie om bij de eerst volgende begrotingscontrole dit voorjaar een justitieplan voor te leggen en daar waar nodig een reeks wetswijzigingen voor te stellen die ik wil bundelen in wat ik een potpourriwetgeving heb genoemd. In de potpourriwetgeving gaan we een aantal dringende dingen regelen die vooruitlopen op het grote werk dat later komt.
Om de begroting op orde te brengen zijn allereerst de achterstallen aangepakt. Begin december had het Rekenhof ervoor gewaarschuwd dat, zonder maatregelen, 2014 zou eindigen met een betalingsachterstand van meer dan 182.9 miljoen euro. De opdracht is gegeven om bij voorrang de talrijke kleine schuldeisers en de oudste schulden te betalen. Met de steun van de minister van begroting moet justitie erin slagen de achterstallen terug te dringen onder de 85 miljoen die begin 2014 waren overgedragen. Hoe dan ook zal het budget van 2015 nog een molensteen moeten torsen bovenop de opgelegde besparingen.
Binnen het budget van justitie verdient het personeel de meeste aandacht. De vooropgezette kredietverminderingen zijn niet haalbaar door enkel te rekenen op een wervingsstop. De natuurlijke afvloeiingen volstaan niet om in 2015 de geplande begrotingsobjectieven te halen. Voor sommige personeelscategorieën lukt dit allicht beter als voor andere. De leeftijdspyramide van elke personeelscategorie bepaalt het vervangingsritme. Ook voor die categorieën waar het aantal vertrekkers groter is, is het niet evident om de loonkost met 4% te verminderen. Voor magistraten bijvoorbeeld laat de opgelegde besparing slechts een vervanging toe van 1 op 6 vertrekkers.
Voor de werking zijn 2 soorten uitgaven echt kritiek: de gerechtskosten en de werkingskosten van zowel de hoven en rechtbanken als de gevangenissen. Deze uitgaven moeten niet alleen aangezuiverd ze moeten ook beter worden beheerd.
Voor de gerechtskosten geldt de regel dat wie zelfstandig wil zijn ook rekenschap moet geven. Zeker met overheidsgeld. Degenen die de gerechtskosten moeten vereffenen weten onvoldoende welke kosten gemaakt zijn en degene die de kosten bevelen hebben te weinig besef van de beschikbare middelen. Niet alleen alle facturen maar ook alle bestellingen moeten correct worden geregistreerd. Op termijn zal de justitiehervorming met de invoering van beheersovereenkomsten nog beter soelaas brengen. Dit volstaat echter lang niet om de gerechtskosten onmiddellijk onder controle te houden. Ook op het vlak van de gerechtskosten kunnen op korte termijn kosten worden gedrukt.
- Onderhandelingen worden gevoerd met de telefoonoperatoren over een uitstaande factuur van 24 miljoen, over de herziening van hun inzet en tarieven.
- De laboratoriumonderzoeken met bovenaan het genetisch onderzoek en de toxicologie bedragen 17 miljoen. Maatregelen worden voorbereid om de kosten van DNA onderzoeken te drukken door een betere inzet van de capaciteit van het nationaal instituut voor de criminologie en de criminalistiek die ook zou moeten instaan voor het beroep op andere laboratoria voor zover het zelf niet voor de analyses kan instaan.
- Bijzondere aandacht gaat naar de experten en de vertalers/tolken. Aan deze laatsten wordt een budget gespendeerd van 18 miljoen euro.
- Tenslotte mag ook de rol van de gerechtsdeurwaarders niet worden vergeten waarvoor een budget besteed wordt van 22 miljoen euro
Naast de eigenlijke gerechtskosten zijn er de andere werkingskosten van hoven en rechtbanken.
- Een derde van deze kosten zijn verzendingskosten 23 miljoen,
- 15 miljoen zijn abonnementen en aankoop van publicaties en boeken,
- 11 miljoen betreffen energiekosten
- en 10 miljoen worden besteed aan onderhoud van gebouwen.
Specifieke maatregelen worden overwogen voor het herleiden van de portkosten. Ook de nood aan de aankoop van papieren publicaties en wetboeken moet herbekeken. Naast enerzijds de bedenkelijke staat waarin talloze gerechtsgebouwen zich bevinden moet ook worden gedacht aan de hergroepering van diensten.
Ook in het gevangeniswezen stellen de werkingskosten problemen. Bovenaan staan de medische kosten. De gevangenispopulatie is met veel zieken . In de regel draagt justitie de kost van de gevangenen. Op jaarbasis gaat het om 100 miljoen euro of 9000 euro per gedetineerde of driemaal meer dan de doorsnee bevolking. De rijksdienst voor ziekte en invaliditeitsverzekering neemt reeds 40% van deze kosten ten laste onder diverse vormen. Met Volksgezondheid wordt verder gewerkt aan een betere identificatie en verdeling van de kosten en een aangepaste ziekteregeling voor gevangenen. Verder komen ook punctuele maatregelen in aanmerking om de werkingsmiddelen beter in te zetten. Dit gaat van het optimaal benutten van de wasserijcapaciteit in de nieuwe gevangenissen over de catering tot het transport.
Naast de eigenlijke werkingskosten vraagt ook de rechtsbijstand de nodige aandacht. In uitvoering van het regeerakkoord zal, in overleg, de volledige nomenclatuur worden herzien, met als doel een rechtvaardigere toekenning van de punten, en een harmonisering van de puntwaardes voor gelijkwaardige procedures. Een deel van de kost zal verhaald worden op de rechtszoekende, rekening houdend met het recht op toegang tot de rechter. Procedures waarbij een minnelijke oplossing wordt gezocht en de inzet van het gerecht wordt vermeden, zullen hierbij bevoordeeld worden. De invoering van een remgeld zal op een zodanige manier gebeuren dat het de effectieve toegang tot de rechter, in het bijzonder voor de zwaksten in de samenleving, niet in het gedrang brengt. In de begroting 2015 is voor deze post het zelfde bedrag overgenomen als dat dat initieel ook toegekend was in de begroting van 2014. Voor deze begrotingspost is de lineaire besparing bijgevolg nu reeds enigszins gemilderd. In navolging nog altijd van het regeerakkoord, zijn er reeds contacten geweest met de verzekeringssector. Het doel hiervan is de rechtsbijstandsverzekering te promoten voor personen die geen aanspraak kunnen maken op tweedelijnsbijstand en op die manier te voorzien in de behoeften van de meerderheid van de bevolking.
Wie over het budget van justitie spreekt, spreekt niet alleen over uitgaven. Justitie genereert ook inkomsten. In tegenstelling tot een land zoals Oostenrijk is Justitie in België verre van selfsupporting. Wij eerbiedigen in dit verband de grondwettelijke beginselen van de algemeenheid en de eenheid van kas. Alle inkomsten worden dus in de regel gestort in de staatskas. In totaal gaat het om 628 miljoen inkomsten of een derde van het uitgavenbudget van justitie. Het kan niet de bedoeling zijn dat justitie deze voor zich houdt, doch in bepaalde gevallen heeft de wetgever het toch nuttig geacht om bepaalde ontvangsten te affecteren of toe te wijzen zoals in het geval van de kansspelen of de slachtofferhulp. De kansspelcommissies mag haarc eigen inkomsten behouden en zelf besteden en de slachtofferhulp wordt gefinancierd door opbrengsten uit veroordelingen. Ook al zijn de meeste inkomsten die door justitie worden gegenereerd boetes en straffen en ook al zijn ze op zich niet bestemd om begrotingstekorten te dekken, worden deze tekorten wel beïnvloed door de werking van justitie. Dit is de reden waarom ik ook in mijn justitieplan wil inzetten op deze inkomsten en op de gevolgen van ondermaatse investeringen om deze ontvangsten te beheren.
Aan de hand van wat tot nu toe is geschetst is duidelijk dat de kosten van justitie wel degelijk kunnen worden beheerst. Sommige maatregelen vergen wettelijk ingrijpen en zullen deel uitmaken van het potpourri-ontwerp. Andere besparingen zullen moeten worden bereikt door goed management of nieuwe investeringen.
Wat het management betreft geldt het evenwicht tussen centralisatie en decentralisatie, delegatie en verantwoording. Dit evenwicht wordt niet alleen nagestreefd binnen het directiecomité maar is ook uit te breiden naar het zogenaamde dircom plus, of het directiecomité uitgebreid met vertegenwoordigers van de rechterlijke orde. In dit kader is het essentieel een juiste invulling te geven van het subsidiariteitsbeginsel. De mensen en diensten die het best geplaatst zijn moeten de kans krijgen op het gepaste niveau en met de juiste middelen hun verantwoordelijkheden op te nemen. Zo kunnen enerzijds diensten worden samengevoegd en anderzijds specialisaties worden doorgevoerd. Dit geldt eveneens voor het openbaar ministerie en de zetel.
Ook nieuwe investeringen moeten mogelijk zijn. tot hiertoe heb ik de informatisering van justitie nog niet vermeld. Justitie besteedt in België ongeveer 3% van zijn budget aan informatica, waarmee het zich positioneert tussen Frankrijk en Duitsland. Niet zozeer de omvang van het bestede budget dan wel het concrete resultaat stelt vragen. Vandaar de kritiek op de informatisering van justitie.
- Een beter contractbeheer moet het mogelijk maken bestaande opdrachten open te breken en ten volle te kunnen inspelen op de prijsdalingen in de sector.
- Opgestarte projecten moeten daadwerkelijk tot een goed eind worden gebracht. Als sommige griffies bijvoorbeeld nog niet geïnformatiseerd zijn dan is dat niet noodzakelijk het gevolg van te weinig middelen maar omdat gestarte initiatieven onvoldoende projectmatig zijn aangestuurd.
- Efficiëntiewinsten zijn mogelijk door de verbetering van zowel de interne samenwerking tussen de specialisten in huis als buitenhuis. Het gaat dan niet alleen om andere overheidsdiensten maar ook om advocaten, notarissen, gerechtsdeurwaarders en andere partners van justitie zoals experten tolken, laboratoria en telecomoperatoren, die allen baat hebben bij een kwalitatieve electronische gegevensuitwisseling. Een efficiënte gegevensuitwisseling berust op wederkerigheid en gebeurt bijgevolg in wederzijds belang.
- De gegevensuitwisseling berust het best op authentieke bronnen en die vinden we precies bij de juridische beroepen.
- Op dit ogenblik zijn 19.122 laptops verdeeld over heel justitie. Iedereen heeft nu zijn computer doch we weten allemaal dat we te weinig gebruik maken van de mogelijkheden die ICT biedt. Daarom is er nood aan een doorgevoerde vorming.
Dames en Heren
Zoals ik daar straks al zei, is een goede rechtsbedeling niet alleen een zaak van budgettaire inspanningen. Integendeel een verbetering van justitie vergt nog andere meer intense inspanningen. Wanneer ik tot nu toe zo uitvoerig heb gesproken over het budgettair aspect is dit omdat het maar al te lang een evidentie leek om geld te vinden voor Justitie.
Met het informaticaverhaal als voorbeeld, heeft het verleden aangewezen dat dit geld niet altijd even goed besteed is en dat er daadwerkelijk ook verbeteringen kunnen worden doorgevoerd met minder geld.
Naast de reeds besproken maatregelen kunnen ook andere wetgevende, proceduriële en organisatorische maatregelen tot nog substantiëlere resultaten leiden.
Is het geen uitdaging om een juist evenwicht te vinden tussen het verzekeren van de veiligheid, voorlopige hechtenis, strafuitvoering en de overbevolking van de gevangenissen of is het geen plicht om een rechtvaardige rechtspleging te garanderen en instrumentalisering en overconsumptie van het gerecht tegen te gaan? Beide evenwichten hebben een veel grotere impact op de "kost van justitie" dan alle thema's die ik tot nu toe heb belicht. Ze overstijgen zelfs die kostendiscussie en brengen ons tot het wezen zelf van de rol van justitie.
Justitie hervormen in tijden van schaarste biedt ongetwijfeld ook perspectieven. Dit moet planmatig gebeuren en in een juist evenwicht tussen maatregelen die onmiddellijk kunnen worden genomen, op korte dan wel op langere termijn.
Aan het parlement heb ik bij de bespreking van mijn beleidsnota aangegeven dat ik tijdens deze legislatuur prioiritair zal werken rond vijf hoofdstukken.
Ten eerste zal werk worden gemaakt van een efficiënte, kwaliteitsvolle en toegankelijke justitie
Ten tweede wordt ingezet op een rechtvaardig en transparant strafrecht en strafrechtelijk beleid
Ten derde zal, aanvullend op de hervormingen in het strafrecht, Justitie verder worden ingezet ten diensten van de veiligheid van de bevolking
Ten vierde worden ook het burgerlijk recht en het economisch recht ingrijpend hervormd
Tot slot staat België niet geïsoleerd van de rest van de wereld. Justitie zal ten volle bijdragen aan de verdediging en promotie van de mensenrechten, het internationaal humanitair recht en de principes van de rechtsstaat.
Voor de details van deze beleidsnota verwijs ik graag naar de parlementaire documenten of nog eenvoudiger naar mijn webstek. Sta me toch toe snel enkele capita selecta te noemen .
Zonder in een managementdiscours te vervallen over de zogenaamde 3 E's van Effectiviteit, Efficiëntie en Economie is het toch van belang niet uit het oog te verliezen of we ons doel wel bereiken, hoe we het bereiken en liefst zo spaarzaam mogelijk. Deze lijn dient consequent te worden toegepast in al onze activiteiten. Ik herinner hier enkel bij wijze van voorbeeld aan het informatica discours dan wel aan dat van de rechtsbijstand. De moderne technieken moeten het toelaten het werk niet alleen efficiënter te maken maar ook vlotter en aangenamer. Zoals de techniek de toegankelijkheid van justitie verbetert zo doet dat ook de rechtsbijstand. Een genereuze bijstand verlaagt inderdaad de toegangsdrempel maar dit mag niet leiden tot instrumentalisering. Informatica en de rechtsbijstand blijven een middel en kunnen geen doel op zich zijn.
Wat het strafbeleid betreft moet o.a. worden vastgesteld dat België 38% meer gevangenen telt als onze noorderburen terwijl zij 50% meer inwoners tellen. Een derde van onze gevangenen zitten in voorlopige hechtenis. Daarop inspelen heeft repercussies op de versnelling van de procedures en de vermindering van de kost van het gevangeniswezen.
De incidenten in Verviers hebben vorige week nog op het terrein de impact aangetoond van een gecoördineerde aanpak inzake veiligheid. De veiligheid van de bevolking is een kwestie van samenwerking tussen justitie en de andere bevoegde departementen. Justitie neemt actief deel aan het opstellen en uitvoeren van een gecoördineerd integraal veiligheidsbeleid, waarbij prioriteit wordt gegeven aan de bestrijding van radicalisering, terrorisme en de problematiek van de "foreign fighters".
Wat het burgerlijk en economisch recht betreft is niet alleen een inspanning nodig om de verouderde en onoverzichtelijke wetgeving onder de loupe te nemen, ook inzake gerechtelijke procedures zijn ingrepen nodig. Om het in generieke termen te stellen: we zullen zowel aan de input als aan de output moeten werken. De doorlooptijd is in sommige instanties op sommige plaatsen een probleem. Maar dat is heel dikwijls omdat er te veel input is, zeker in eerste aanleg maar ook in beroep en zelfs in cassatie. Eerste aanleg moet vooral worden gevaloriseerd. Nu wordt de hoge mate aan hogere beroepen ook in de hand gewerkt door de regels. Of er nu besparingen moeten gebeuren of niet justitie moet zich kunnen focussen op zijn kerntaken.
Dames en Heren
Justitie staat inderdaad voor gigantische uitdagingen. Die overstijgen de budgettaire context. Het laat toe om terug te keren naar de essentie.
Zeker, op justitie zijn er alle dagen acute noden die een onmiddellijke tussenkomst vereisen. Ze mogen ons echter niet weghouden van een doordachte hervorming ten gronde.
Onmiddellijk de steven wenden of de bocht afsnijden is geen optie. Wel kunnen nu reeds de eerste stappen worden gezet om planmatig het schip te keren. Dit kan met concrete maatregelen en met wetgevend werk. Het wetgevend werk kan snel via een aantal potpourri initiatieven en op termijn door de actualisering van onze wetboeken.
Justitie gaat om mensen. ¾ van de middelen wordt besteed aan personeel. Het zijn niet alleen de actoren die daarmee binnen justitie worden vergoed die van tel zijn. Ook de actoren buiten de FOD en de rechterlijke orde hebben hierin een cruciale rol. Advocaten , notarissen, gerechtsdeurwaarders en andere experten zijn samen niet alleen even groot maar minstens even belangrijk.
Ik waardeer dan ook ten zeerste de kansen die me worden geboden om niet alleen in deze gelegenheden maar ook op andere tijdstippen samen met de balies in dialoog te treden en samen aan de weg te timmeren voor een betere rechtsbedeling.
Ik dank u. Een voorspoedig 2015 , op een goede gezondheid en een goede justitie buiten prijs.
Herbekijk mijn toespraak hier:
