De man die geen minister wilde worden. Zo stond duivel-doet-al Koen Geens jarenlang bekend bij insiders. Niet vanwege een gebrek aan ambitie of talent. Maar eerder wegens de enorme druk van de media en het negatieve imago van de politiek. 'Een professor wordt altijd geloofd, een advocaat soms en een politicus vaak helemaal niet', is een bekende uitspraak van Geens, die als kabinetschef altijd liever buiten de schijnwerpers bleef.

Misschien is het daarom wel dat de kersverse minister van Financiën, die nauwelijks twee maanden geleden zijn partijgenoot Steven Vanackere opvolgde, zich vandaag nog altijd niet wil 'outen' als professionele politicus. 'Ik heb mij altijd de drie gevoeld. Welke pet ik ook op heb, ik heb altijd het algemeen belang voor ogen', weigert Geens zijn onverwachte keuze nu al als definitief te zien. 'Maar als ik beslissingen neem als politicus, krijgt dat vaak een negatieve bijklank. En dat verdient de politiek niet.'

Hartinfarct
Toch betekent dat niet dat Geens als minister van Financiën zijn nek niet durft uit te steken. Integendeel, hij is niet te beroerd om toe te geven dat de financiële crisis in Europa te laks is aangepakt. 'We hebben veel tijd verloren. Er is te lang gewacht om in te grijpen. Eerst internationaal, in de G20 en het IMF, daarna ook in Europa. De financiële crisis is zoals een hartinfarct. Als je niet meteen begint om je leven grondig aan te passen, dan begin je na zes maanden weer te roken, te drinken en te weinig te slapen. 'Het gevolg is dat vijf jaar na de val van Lehman Brothers, eind 2008, het marktvertrouwen in de Europese banken nog altijd niet is hersteld. Want in afwachting van de veelbesproken bankenunie is het in Europa nog altijd ieder voor zich.  'Er is nu een soort wetgevende concurrentiewedloop aan de gang, waarbij de lidstaten allemaal individueel werken aan de herstructurering van hun bankensector', knikt Geens. 'En ik vrees dat Europese initiatieven opnieuw laat zullen komen.'

Hoever staat de bankenhervorming  in België? Het opsplitsen van de zakenbank en de spaarbanken staat toch ook bij ons in het regeerakkoord?
'De regering heeft de Nationale Bank gevraagd om tegen de zomervakantie met een definitief rapport te komen over de hervorming van de banksector in ons land. Die timing is goed gekozen. Tegen september komt de Europese Commissie met een voorstel. Dat geeft België de tijd om met kennis van zaken een verstandig standpunt in te nemen.'
'Welk standpunt? Dat is te vroeg om te zeggen. Maar het spreekt voor zich dat het weinig zin heeft om regels op te leggen die ingaan tegen de trend in Europa. BNP Paribas en ING bijvoorbeeld zijn binationale banken, die deels Frans en Nederlands zijn.'

In een interimrapport van juni vorig jaar heeft de Nationale Bank wel al een aantal voorlopige aanbevelingen gedaan om de banksector te hervormen. Waar ligt volgens u de prioriteit?
'Wel, de Nationale Bank heeft duidelijk aangegeven dat het spaargeld dat bij de banken op een spaarboekje wordt gestort, fiscaal te veel wordt  gesubsidieerd. We moeten daar op een of andere manier een oplossing voor vinden, want dat belet de Belgische banken om hun geld en  spaardeposito's gemakkelijk in langetermijnkredieten om te zetten. Want de klanten kunnen die spaarcenten op elk moment bij de bank weghalen.'

Dan zie ik maar één oplossing: het fiscale voordeel op het spaarboekje moet omlaag.
'Daar zijn verschillende mogelijkheden voor. We zouden de vrijstelling van roerende voorheffing op het spaarboekje, die nu 1.880 euro bedraagt, kunnen afschaffen en de roerende voorheffing op het volledige klassieke  spaarboekje naar 15 procent kunnen brengen. Dat is het fiscale gunsttarief dat we nu ook bij de volksleningen gaan gebruiken.'
'Sommigen pleiten er ook voor om het fiscale voordeel op het spaarboekje te vervangen door fiscale voordelen op financiële producten op de lange  termijn, zoals Belgische overheidsobligaties (OLO's). Dat heeft gouverneur Luc Coene van de Nationale Bank onlangs nog gezegd in de Senaat.'

En zal de regering het advies van gouverneur Coene volgen?
(voorzichtig) 'Dat moet u natuurlijk aan de regering in haar geheel vragen. Dat is een heel delicaat punt.'

Wat zijn de slaagkansen van het voorstel?
'Ik weet het niet. Maar ook hier zeg ik: alles zou veel gemakkelijker zijn in een Europese benadering. Ook in andere landen zijn er namelijk fiscale onevenwichten: in Nederland zijn pensioenfondsen en hypotheekleningen fiscaal overmatig bevoordeeld, in Frankrijk dan weer andere spaarproducten. Het gevolg daarvan is dat de banken daar veel liquiditeiten nodig hebben, zodat er vandaag veel Belgisch spaargeld wegvloeit naar die landen. Die overdracht van spaargeld vanuit de Belgische filialen is vandaag wettelijk wel beperkt tot één maal het eigen vermogen van de bankdochter. Maar dat wordt dan weer door de moederbanken omzeild door meer activa in België onder te brengen.'

Eén maatregel heeft de regering wel al genomen: de oprichting van een centrale databank voor bankrekeningen.
'Dat klopt ja. In de commissie Financiën is afgelopen week een wetsontwerp goedgekeurd dat ervoor zal zorgen dat er in de tweede jaarhelft een  centraal aanspreekpunt komt bij de Nationale Bank, waar alle bankrekeningen die de Belgen hebben, zullen worden geregistreerd. Dat moet er op termijn onder meer voor zorgen dat mensen die hun spaargeld spreiden over verschillende spaarboekjes om de roerende voorheffing te omzeilen, door de fiscus kunnen worden gecontroleerd.'

Dat zal toch niet zomaar kunnen?
'Uiteraard niet. Dat kan alleen bij een vermoeden van fiscale fraude. Bovendien moet de belastingplichtige vooraf door de fiscus gewaarschuwd worden, zodat hij de kans krijgt om zich te verdedigen.'

Volksleningen
Zijn er nog andere financiële hervormingen waar de regering mee bezig is?
'Zeker. We gaan nu met de regering fiscaal voordelige kasbons op de markt brengen in het kader van de volksleningen, zodat de banken gemakkelijker aan langetermijnkredieten kunnen raken. Dat moet ervoor zorgen dat er meer spaargeld vloeit naar de reëele economie. De opbrengst zal gebruikt worden voor sociaaleconomische projecten en langdurige kmo-leningen.'

De roerende voorheffing op die volksleningen zal 15 procent bedragen. Maar de banken willen nog meer fiscale voordelen. Krijgen ze die?
'Neen. Je kan natuurlijk altijd meer willen, maar 15 procent is een redelijk tarief. En die kasbons genieten ook van de depositogarantie. Dus dat zou
voldoende voordelig moeten zijn om de banken toe te laten veel langetermijngeld aan te trekken.'

Wanneer komen de volksleningen op de markt?
'In november. Wij gaan binnenkort, op 17 of op 24 mei, naar de regering met een wetsontwerp en hopen dat dit nog voor de zomer door het parlement wordt goedgekeurd. En dan kunnen we in het najaar starten.'

Welke projecten zal u met het opgehaalde spaargeld financieren?
'We gaan via een koninklijk besluit (KB) een lijst met projecten opstellen die voor de volksleningen in aanmerking komen. Die lijst zal lening per lening goedgekeurd moeten worden door de minister van Financiën. Dat kan gaan van leningen voor ziekenhuizen tot langetermijnleningen voor de overdracht van een kmo of investeringen in onderzoek en ontwikkeling.'

Kunnen banken ook bestaande leningen in de volksleningen onderbrengen?
'Neen, het gaat exclusief om nieuwe leningen en nieuwe middelen.'

Tobintaks
Toch lijkt dat nu niet de voornaamste zorg van de banken. Dat is de Tobintaks. Zowat alle topbankiers zien de financiële transactietaks als een bedreiging voor de sector. U ook?
'Persoonlijk ben ik er echt voor. En mijn partij ook. Bovendien staat het in het regeerakkoord. Ik vind wel dat het een maatregel is die de Europese Unie in haar geheel zou moeten nemen. Iedereen spreekt van het verleggen van de belastingen naar consumptie en kapitaal. Wel, daar is nu werkelijk iets te doen. De taks moet speculatie tegengaan en heeft een geschatte opbrengst van ruim acht miljard euro in België. Dat doet elke overheid dromen, hé. Maar dat kan alleen als de financiële centra en hun geldstromen niet verhuizen en de transactietaks door dus zoveel mogelijk landen gedragen wordt. Zoniet gaan we niet veel opbrengst hebben.'

Wat is het Belgische standpunt over de Tobintaks?
'Mijn stelling in het parlement is altijd heel duidelijk geweest: we gaan proberen om een zo gunstig mogelijke financiële transactietaks tot stand te brengen. Maar niet zonder te proberen om een aantal lidstaten die nu nog niet meedoen, zoals Luxemburg en Nederland, mee te krijgen. Maar het is een heel delicate kwestie.
Ik vergelijk het vaak met de taks op tabak. Dat we die verhogen, vindt iedereen normaal. Maar als we die plots met een factor twintig verhogen, zouden alle rokers hun sigaretten wel eens over de grens kunnen kopen. Dat moeten we vermijden.'

Is het daarom dat de Britten de taks aanvechten?
'Het feit dat Londen de taks aanvecht voor het Europees Hof van Justitie (omdat het vindt dat de Tobintaks niet buiten de betrokken eurolanden opgelegd kan worden, red.) is alleszins veelzeggend. Zij vrezen dat de Londense City onder de taks zal lijden, zelfs als Groot-Brittannië de taks niet invoert en wij wel. Dat wijst op de impact van de taks.'

Ondertussen blijven de kmo's klagen over te weinig bankkredieten. De volkslening alleen zal dat niet oplossen, wat kan de regering nog doen?
'Er is de aanpassing van de liquidatiebonus (die stijgt van 10 naar 25 procent, maar blijft in een strikte overgangsregeling wel nog op 10 procent behouden, red.). Ik zou willen zeggen aan de kmo's: wacht niet tot uw pensioen om iets met die belaste reserves te doen. Betaal die liquidatiebonus nu, breng je schaapjes fiscaal op het droge en versterk daarmee je eigen vermogen.'
'Want dat is voor banken vandaag de belangrijkste reden om kmo's geen kredieten te geven: een tekort aan eigen vermogen. Of keer het geld uit. Vaak wachten ondernemers veel te lang om hun winsten uit te keren. Vaak zelfs tot het te laat is en het niet meer kan: want de winsten zijn weg.'

Iets anders dan. De jacht op zwart geld is wereldwijd ingezet. België is nu ook gesprekken opgestart met de VS en Zwitserland over de uitwisseling van belastinggegevens. Waar wilt u met die gesprekken naartoe?
'Wel, ik ben heel blij dat de tijdsgeest eindelijk gekeerd is. Er was een  tijd dat iedereen het normaal vond om met zijn geld naar het buitenland  te gaan en dat op een belastingvriendelijke manier te beleggen in Zwitserland of waar dan ook. Hoewel mijn beroep van advocaat dat misschien niet doet vermoeden: ik ben daar altijd tegen geweest.'
'Ik heb als professor in mijn colleges al duizend keer gezegd: nooit zwart, nooit frauderen! Het maakt uw leven moeilijk, het maakt u chanteerbaar. U gaat ooit opgejaagd wild zijn en u gaat nooit uw onderneming kunnen verkopen. Want dat is misschien nog het ergste, hé. Mensen die frauderen, schieten zich ongelooflijk in de voet. Ze krijgen veel minder voor hun bedrijf dan ze nu denken, want hun zwarte stock en hun zwart geld kunnen niet mee.'

Maar wat wilt u daar concreet aan doen?
'We willen met zoveel mogelijk landen komen tot de Amerikaanse FATCA-norm (een verregaand belastingverdrag dat buitenlandse financiële firma's dwingt om hun Amerikaanse klanten aan de fiscus in de VS door te geven, red.). Niet alleen met de top vijf van de Europese landen. Ik zag tijdens de IMF-vergadering in Washington onlangs de Zwitserse minister van Financiën, mevrouw Widmer-Schlumpf, en zij was zeer positief over het invoeren van een FATCA-norm tussen beide landen. De opbrengst die we daar kunnen mee realiseren is zeer aanlokkelijk.'

Hoe snel denkt u belastingakkoorden te kunnen sluiten met de Verenigde Staten en Zwitserland?
'Snel is relatief in een internationale context, maar ik maak me sterk: binnen enkele maanden met de VS en, hopelijk, binnen de twee jaar met  Zwitserland.'

Nico Tanghe