Een paars-gele regering was beter geweest voor de toekomst van het land, vindt hij nog steeds. Maar het waren vooral de kerven in zijn ziel die Koen Geens deden besluiten om te stoppen als minister. 'Het is niet omdat je iets graag doet, dat je niet blij mag zijn als het gedaan is.'

'Hier zie ik mezelf ouder worden. Ik kan me niet veel streken voorstellen waar het aangenamer is.' Onder de stapschoenen van Koen Geens helt het pad stevig omhoog, ­boven kleuren kruinen oranje. Hier in ­Huldenberg - tussen Brussel, Leuven en Waver - is de voormalige minister van Justitie begonnen aan zijn ontwenningskuur, na acht jaar ministerschap en daarvoor decennia topadvocatuur.

Van een zwart gat is geen sprake. 'Voorlopig is het een heerlijke ervaring. Ik ontdek wat ik niet meer kende. Rustig slapen. Niet om 5 uur opstaan om in de kranten te zien welk incident er nu weer mijn pad zou kruisen. Boeken ­lezen. De dag nadat ik als minister was gestopt, ben ik begonnen in de Cromwell-trilogie van Hilary Mantel. Briljant.'

Toch trekt Geens nog bijna elke dag naar de Wetstraat. 'Elke mens heeft werkritme nodig om efficiënt te blijven.' Op zijn 62ste zetelt hij voor het eerst in een parlement. 'Dat voelt helemaal niet als een degra­datie aan. Ik voel me er thuis. Politiek stroomt door mijn aderen, waar kun je dan beter zitten dan in de Kamer?'

Hoewel het voor een minister ­atypisch is om meteen het voormalige ­departement te gaan controleren, is Geens lid van de commissie-Justitie. 'Misschien ben ik niet helemaal normaal', lacht de christendemocraat. 'Ik wil mijn opvolger, Vincent Van Quickenborne, achter de schermen graag helpen.' Daarnaast werkt hij aan de ­archivering van zijn ­jaren als minister. Niet met het oog op memoires. 'Dat is voor wie oud is. Ik ben nog piepjong. Maar om naar de ­toekomst te kunnen kijken, moet je eerst het verleden afsluiten.'

Des goûts et des couleurs

In volle regeringsvorming kwam Geens 's avonds in deze bossen uitwaaien. 'Ondertussen deed ik mijn telefoons, ook al viel de lijn soms weg. Zo maakte ik de boel thuis niet te nerveus.' Maar het was op 12 augustus in Normandië, toen hij er even tussenuit was, dat hij zijn 'meest bepalende' telefoongesprek van de afgelopen maanden voerde. 'Toen bleek dat paars-geel niet zou doorgaan.'

Sinds de verkiezingen van 2019 had Geens gepleit voor een regering met de PS en de N-VA, en een meerderheid in beide landsdelen. Volgens de professor was zo'n constellatie noodzakelijk om het voortbestaan van België te garanderen, aangezien niet te ontkomen valt aan een diepgaande staatshervorming. 'Het is een hypothese waarvan ik denk dat ze juist is', klinkt het geensiaans. 'Maar ik kan me natuurlijk vergissen.'

Waarom is een staatshervorming ­nodig?

'Het land heeft moeite om op deze manier verder te functioneren. Het coronavirus is in principe overal even gevaarlijk. Maar de manier waarop wij het aanpakken, is verward. De ene dag zegt ­iedereen dat er federale maatregelen nodig zijn, om de dag erna te benadrukken dat er regionaal gedifferentieerd moet kunnen worden. Het is een voortdurend va-et-vient. Wij willen altijd tout et son contraire en kunnen moeilijk duidelijke lijnen trekken. Die reflex zie je in de ­politiek, bij de publieke opinie en in de pers: we willen altijd wat we niet hebben.'

'Dat is geen kritiek op de huidige ­regering, het zit deels in onze volksaard. Misschien zijn we zo sceptisch tegenover de overheid omdat we zo lang overheerst zijn door buitenlandse mogendheden, zoals wijlen Fons Verplaetse zei. Maar we hebben nu eenmaal ook verschillende smaken. En die voorkeuren vallen heel vaak samen met de communautaire breuklijn. De meerderheid aan de ene kant denkt vaak hetzelfde als de minderheid aan de andere kant, als het gaat over thema's als veiligheid, abortus of mensenrechten, bijvoorbeeld, maar ook over gezondheidszorg. Die asymmetrie wringt en maakt het debat moeilijker. Ik ben geen communautaire scherpslijper, maar ik stel de verschillen wel vast.'

Hoe wilt u het land dan hervormd zien?

'Als bevoegdheden homogeen over­gedragen worden, loopt het wel los. Ik zou dat met heel wat domeinen doen - cultuur, sport of onderwijs, maar ook gezondheidszorg. Het is makkelijker om mekaar te verstaan als je elkaar een beetje de kans geeft om elk zijn zin te doen in het leven. Dat is dikwijls ook, als men solidair blijft, veel efficiënter.'

Institutionele hervormingen zijn de bevoegdheid van uw partijgenote Annelies Verlinden en van David Clarinval (MR). Zal deze regering de keuzes ­maken die u beschrijft?

'Ik hoop van wel. Ik wil daar met veel plezier mee over nadenken, binnen de partij en in het parlement, al is het niet meer aan mij om op die discussie te ­wegen. Ik heb veel vertrouwen in beiden. Maar ik vertel geen geheim als ik zeg dat een staatshervorming iets eenvoudiger was geweest met een andere regeringssamenstelling.'

Diehard rechts

In februari probeerde Geens zelf twee weken lang om paars-geel op de rails te zetten. De opdracht viel onverwacht in zijn schoot, maar daarover wil hij niet uitweiden. 'De manier waarop zo'n moeilijk land bestierd moet worden, vergt dat er mensen zijn die kunnen zwijgen. De enige die daarover de waarheid kent, is de koning. En in hem heb ik een zeer groot vertrouwen.'

Dat het uiteindelijk toch Vivaldi werd, zonder de N-VA, is 'voor een stuk' de verklaring waarom Geens besliste om geen minister meer te worden. 'We leven in een tijd waarin het normaal is dat je als minister altijd aanblijft. Maar dat is niet altijd zo geweest. Op een bepaald moment heb je je geuit voor een coalitieformule. Het is moeilijk om een andere dan plots geloofwaardig te verdedigen. Gaston Eyskens ging niet in de regering-Lefèvre en de regering-Vanden Boeynants zitten. Hij werd daarna ­opnieuw minister. Voor alle duidelijkheid: voor een comeback pas ik.'

Geens is er bovendien van overtuigd dat CD&V in de regering-De Croo vooral de rechterflank moet afdekken, zoals Kris Peeters de linkerflank moest afdekken in de regering-Michel. 'Wat de meeste veiligheidskwesties betreft, ben ik geen diehard rechtse man. Het zal voor onze partij nodig zijn om op dat vlak een stuk fermer te zijn dan ik ben. Dan maak ik liever het mooie weer aan de andere kant.' Toch verdedigde Geens het regeerakkoord op het CD&V-toetredingscongres met vuur.

U gaf het akkoord een 'serieuze onderscheiding'. Verwacht een professor niet meer?

'Gelet op de tijd die we hadden, is het een goed akkoord, met goede portefeuilles voor onze partij. Ook al is het met de ijzers gehaald, onder de omstandig­heden is het een mooi kind. Maar de keuze die ons verder helpt in het licht van de toekomst van het land, is waarschijnlijk een andere. Al kunnen we dat nu nog niet zeker weten. Alles hangt af van het kiesresultaat in 2024.'

U liet zich overtuigen door de jongeren in uw partij?

'Zij wilden niet dat hun partij, Vlaanderen en het land het slachtoffer werden van een onmogelijke twist. Op een ­bepaald moment zeiden verschillende jonge partijgenoten terecht: het is ­eieren of jong. Dat signaal heb ik heel goed ­gehoord en begrijp ik ook. We moeten voldoende ruimte geven aan jong talent, ook al kunnen de oude knarren het nog even trekken. Wat men ook zegt van onze partij, ze heeft nog ­altijd verreweg het meeste talent. Dan maak ik graag plaats.'

U had nog geen signaal gekregen dat voor u geen ministerspost meer mogelijk was?

'Nee, maar een verstandig mens laat het zover niet komen. (lacht) Zeggen dat je stopt, moet je in een competitieve ­omgeving geen drie keer herhalen. Maar ik heb het met volle overtuiging gedaan. Ik heb gevraagd om niet meer aan te dringen.'

Een Simons, geen Hazard

Boven op het plateau ten noorden van de IJse breekt de zon toch door de wolken. De fotograaf grijpt zijn kans. Geens heeft zijn bottines liever niet in beeld, ze zijn niet gepoetst. 'Iedereen moet een beetje ijdel zijn om zichzelf en anderen graag te zien', zegt hij. 'Maar ik ben het niet overdreven, denk ik.'

Gewiekst, dan? In zijn boekje Wat ik ervan begrijp vertelt Geens over de egel en de vos, naar de parabel van de Britse filosoof Isaiah Berlin. Egels zijn rechtdoorzee, vossen sluipen sluw richting hun doel. 'Een politicus moet soms ­veranderen van een vos in een egel, en omgekeerd', zegt Geens.

Bent u niet vaker een vos dan gedacht, en meer bezig met perceptie en profilering dan op het eerste gezicht lijkt?

'Het is belangrijk dat je partij je verkocht krijgt. Er was een tijd waarin onze partij zo sterk was dat zoiets niet nodig was. Dat was een goeie tijd. Vandaag moet je altijd laten zien wat je doet. Maar ik heb wel geprobeerd niet toe te geven aan wat niet met mijn natuur strookt. Polariserende taal spreken, ­bijvoorbeeld, kan ik niet.'

Welke wereld vergt het meeste leepheid, die van de politiek of die van de topadvocatuur?

'Als je eenmaal respect hebt verworven, werken beide hetzelfde. Je moet op je strepen staan, maar ook van je woord zijn. Hoewel men soms zegt dat ik rusé(sluw, red.) ben, heb ik altijd geprobeerd mijn woord te houden.'

Tijdens uw speech op het toetredingscongres vergeleek u uzelf met Timmy Simons. Een oerdegelijke speler, maar geen Lukaku of Hazard, voor wie mensen naar het stadion komen.

'Ik bedoelde vooral dat ik nu bereid ben om op de bank te gaan zitten. Maar de parallel valt ook te trekken met mijn ­actieve carrière. Men moet voor mij niet naar het stadion komen. Als je wilt winnen in de politiek, is het belangrijk om anderen te laten scoren en zelf niet te opvallend doelpunten te maken. Ik heb maar kunnen doen wat ik deed doordat het leek alsof ik het rustig aan deed. Ik geloof in die manier van aan politiek doen: in overleg vooruit raken. Er wordt veel te veel aan reactieve politiek ­gedaan.'

Vindt u politiek nog de nobelste aller stielen?

'Eigenlijk wel. Al is het in de huidige maatschappelijke context niet eenvoudig om hem uit te oefenen.'

Op welke verwezenlijking bent u het fierst?

'Dat we geïnterneerden eindelijk uit de gevangenissen hebben kunnen halen en hen nu deftig kunnen opvangen. De mooiste reacties die ik kreeg, nadat ik had aangekondigd te stoppen, waren van geïnterneerden en hun ouders. Daarnaast ben ik er trots op dat tien­tallen juridische experts ons gratis ­wilden bijstaan bij de totstandkoming van nieuwe wetgeving.'

Waar hebt u spijt van?

'Op elk van mijn kabinetschefs, die mijn beste vrienden waren geworden, ben ik een keer volstrekt onterecht heel boos geworden. Ik was kwaad op een wereld die zij ook niet konden verhelpen. Heel soms kan ik eens uit mijn krammen schieten.'

Uit welke van al uw functies hebt u de meeste voldoening gehaald?

'Minister van Justitie, zonder enige twijfel. Mijn moeilijkste opdracht, maar ook mijn mooiste. Die gaan meestal samen.'

Het overwinnen van de moeilijkheden maakt het mooi?

'Voilà. Maar het is niet omdat je iets graag doet, dat je niet blij mag zijn als het gedaan is. Ik heb nooit een wielrenner na Bordeaux-Parijs weten zeggen: laat me er nu nog maar een rijden.'

Acht jaar à fond, non-stop

Want ook die moeilijkheden waren voor Geens een reden om af te zwaaien. 'Er is iets wat vaak onder de waterlijn blijft', zegt hij. Incidenten, en vooral de persoonlijke gevolgen ervan. Aanslagen ­zoals die van 22 maart 2016 of die door Benjamin Herman in Luik, de moord op Julie Van Espen, of recent nog de zaak-Chovanec: Geens belandde telkens in de storm. 'Dat is elke keer doffe miserie. Ik sprak altijd met slachtoffers of hun ­nabestaanden, ver weg van de camera's. Sommige ministers raken daardoor ­gehard, maar bij mij deed het elke keer meer pijn in plaats van minder. Het gaat niet over cijfers, zoals toen ik minister van Financiën was. Het gaat over mensen die in verschrikkelijke omstandigheden gestorven zijn.'

Geens zucht en houdt even halt. 'Er zijn grenzen aan de emotionele mogelijkheden van een mens. Er is weinig zo erg als rechtstreeks in contact komen met de dood van een persoon. Dat is ­bijzonder ingrijpend voor je ziel. Het is een kerf. Ik heb het zes jaar non-stop ­gedaan, maar op een bepaald moment botste ik, samen met mijn omgeving, op een grens.'

Uiteraard loopt er bij Justitie nog veel fout en zijn er constant verbeteringen nodig, zegt Geens. 'Maar er zijn, ­helaas, limieten aan wat een minister kan doen. Het moorddadige of sardonische in de mens uitroeien, dat zal ons nooit lukken. We verdragen het inherent slechte karakter van de mens minder dan vroeger. En de focus op die evenementen is groot geworden. Steeds minder kun je je als politicus focussen op de lange termijn. Ik klaag niet, het is de wereld zoals ze is. Dat moet je aanvaarden.'

Vanaf juni raakte Geens er stilaan van overtuigd dat het genoeg was geweest. 'Ik ben acht jaar minister geweest. Dat is even lang als twee Amerikaanse presidentstermijnen of twee termijnen als universiteitsrector. Dat is acht jaar à fond, non-stop. Het waren ook moeilijke regeringen, waarbij mijn partij telkens tegen haar voet speelde.' Op vakantie in Normandië draaide hij de knop definitief om.

Wringt het niet dat u uw werk niet kan afmaken? Er liggen nog verschillende wetboeken klaar.

'Op een bepaald moment moet je toe­geven dat je alles hebt gedaan wat binnen je mogelijkheden ligt om ergens te raken. Ik durf te zeggen dat we 70 procent hebben bereikt van wat we wilden. Het is misschien gemakkelijker voor ­iemand anders om de rest te voltooien. Ik ben erg gehecht geraakt aan bepaalde zaken die gevoelig liggen, zoals delen van het nieuwe straf- en strafprocesrecht, omdat het mijn kinderen zijn. Zo ben ik ervan overtuigd dat we op zoek moeten gaan naar een nieuwe manier om met gevangenisstraffen om te gaan, zodat gevangenissen geen vergeetputten zijn. Maar verandering is aartsmoeilijk: de druk op de politiek vanuit de publieke opinie is erg groot. Om die dossiers erdoor te krijgen, zullen er compromissen nodig zijn.'

Uw opvolger zal veel lintjes kunnen doorknippen en krijgt meer middelen.

'Dat extra budget is fantastisch. Om die lintjes geef ik niet. Als ze worden doorgeknipt, zal ik blij zijn als ik ergens achteraan mag toekijken. Ik heb er lang over nagedacht en ben tot de conclusie gekomen dat het enige waarvan ik zeker ben als zin van mijn bestaan, duurzaamheid is. De dingen beter doorgeven dan we ze gekregen hebben. Het is een woord dat ons als christendemocraten ontstolen is geweest. Dat moeten we ­terugwinnen.'

Respect voor De Wever

Voor het eerst checkt Geens zijn telefoon, die al meermaals piepte. 'Het blijft een reflex. Er kan altijd iets zijn.' Maar het is niets. Brussel roept niet meer zo gauw, het zal toch wennen zijn. Het gesprek meandert naar vriendschap in de politiek. Het cliché wil dat zoiets onmogelijk is. 'Het is niet gemakkelijk', geeft Geens toe. 'Want mensen die je als vrienden beschouwt, wil je niet ontgoochelen. Voir un ami pleurer, dat is van het ergste. Maar ik heb er wel, en hele goeie. Ik kan niet werken zonder vrienden.'

Wie zijn dat dan bij CD&V? Daar moet hij even over nadenken. 'Ik behield mijn vrienden van voordien: Stefaan De Clerck, Jo Vandeurzen, Marianne Thyssen, Tony Van Parys en Kris Peeters. En natuurlijk maakte ik er ook nieuwe, maar die geef ik nog niet prijs.'

Vrienden van buiten de partij is wat makkelijker. Ex-minister Philippe Goffin (MR), die jarenlang de commissie-Justitie voorzat. Melchior Wathelet senior (CDH) ook. 'En, indien het mogelijk is om met iemand met zijn staat van dienst bevriend te zijn, Elio Di Rupo. Hetzelfde geldt voor Didier Reynders. En voor Bart De Wever voel ik een groot respect. Je moet spaarzaam zijn met het woord vriendschap. Hij zit op een ­niveau waarop hij zich, denk ik, nauwelijks vriendschap kan veroorloven.'

Hoe moet uw partij zich verhouden tot de N-VA? Komt er een herverkaveling aan?

'Hoe de politieke wereld er na de ­coronacrisis uit zal zien, weet niemand. Mijn grote angst is dat Vlaanderen in 2024 helemaal geel-zwart kleurt. We moeten er alles aan doen om de populistische stroming in de hele wereld ­tegen te houden. Vorige pogingen tot consolidatie zijn daar niet in geslaagd, en hebben ook niet tot minder versnippering geleid.'

Kan CD&V opnieuw een grote partij worden?

'We hebben de mooiste ideologie die er is. Het kan alleen als we die kunnen ­vertalen in heldere en eensgezinde standpunten. Daar hebben we het altijd moeilijk mee gehad. Maar als het lukt, is er toekomst.'

Hoe wilt u nog mee aan die toekomst bouwen?

'Daarover wil ik momenteel nog niet ­nadenken. Ik heb geen grote plannen. Als men mij vraagt om nog een lijst te duwen, zal ik dat doen. Maar ik ga niet meer in de weg lopen van jonge mensen.'

Na ruim twee uur zit de wandeltocht erop. 'Ik heb geen spijt van mijn druk leven, maar ik zou het mezelf eeuwig verwijten mocht ik nu niet de tijd ­nemen om dat goed te maken', besluit Geens. 'Ik ben de afgelopen weekends altijd naar het voetbal, het hockey en de danslessen van mijn kleinkinderen ­kunnen gaan kijken. Je hebt er geen idee van hoe blij me dat maakt. En ook mijn vrouw, natuurlijk.'

Hij stampt zijn schoenen proper en maakt aanstalten om in zijn Citroën DS3 te stappen, een bescheiden wagen voor een ex-minister. 'Met een grote auto raak ik nergens door. Als corona voorbij is, dan zijn we van plan om hiermee heel Europa rond te rijden. Mijn vrouw is ecologisch erg bewust, ze verzet zich tegen vliegreizen.' In afwachting houdt Geens het bij de Huldenbergse bossen. 'Wat je precies met twee doet, is niet zo verschrikkelijk belangrijk', zegt hij. 'Zolang je het maar graag samen doet.'

Matthias VerbergtCopyright © 2020 Mediahuis. Alle rechten voorbehouden