Voor federaal lijsttrekker Koen Geens (CD&V) leek het een rustige campagne te worden, maar dat veranderde op 6 mei. Die dag werd het lichaam van de vermoorde Julie Van Espen gevonden in het Albertkanaal. Dader Steve Bakelmans bleek op vrije voeten, ondanks veroordelingen voor verkrachting in 2004 en 2017. Als minister van Justitie kreeg Koen Geens nog één vraag voorgeschoteld: hoe kan het dat Bakelmans vrij was onder voorwaarden?

“De beslissing tot vrijlating gebeurt door een onafhankelijke rechter. Als minister moet ik die beslissing respecteren”, vertelt Koen Geens. Een al te gemakkelijk antwoord? “Neen, ik kan niet verantwoordelijk worden gesteld voor de beslissingen van een rechter. Misschien had hij onder omstandigheden als deze tot een andere beslissing kunnen komen, maar dan zou men zeggen dat ik de scheiding der machten niet respecteer. Maar het behoort net tot de fundamenten van een rechtstaat om deze te respecteren.”

Het is niet de eerste keer dat mensen grote ogen trekken na een uitspraak van een rechtbank. Wereldvreemde rechters?

“Ik denk dat men onderschat waarover een rechter allemaal moet beslissen. Het is ook een eenzaam vak. Als rechters voortdurend bekritiseerd worden door de publieke opinie of door de uitvoerende macht dan zou het wel eens kunnen dat rechters faalangst krijgen en niet meer tot beslissingen kunnen komen. Of erger nog: dat een rechter zich laat beïnvloeden door wat de publieke opinie verwacht.”

Hoe komt het dat justitie een logge tanker is die moeilijk in beweging te krijgen is?

“Elke rechtbank en elke gevangenis is een biotoop. Het is ook zo dat recht de eerste schokken opvangt van een modernisering of wijziging in de maatschappij. Je zal altijd zien dat de advocatuur en de magistratuur later naar links of rechts opschuiven dan de rest van de maatschappij. Dat wijst op een gezonde weerstand tegen verandering.”

Ik ben heel blij dat de transgenderwet gestemd is. Een christendemocraat zou dat vroeger nooit gedaan hebben, maar mensen moeten kunnen zijn wie ze willen zijn

Koen Geens (CD&V)

Welke realisatie van de voorbije legislatuur is de belangrijkste geweest voor justitie?

“Je kan net zo goed aan iemand vragen wat de mooiste ervaring was met zijn vrouw de voorbije 30 jaar. Persoonlijk heb ik het meeste plezier beleefd aan het vooruit helpen van het interneringsdossier. Ik ben ook heel blij dat de transgenderwet is gestemd. Een christendemocraat zou dat vroeger niet gedaan hebben maar mensen moeten kunnen zijn wie ze willen zijn.”

Wat was het moeilijkste moment?

“Het drama dat Julie Van Espen is overkomen, heeft me erg diep geraakt. En de aanslagen in ons land hebben me ook zwaar getroffen. Ik heb toen veel zorgen gehad, maar we hebben grote vooruitgang geboekt. Er zijn meer middelen, zowel financieel als wettelijk, voor de parketten en de staatsveiligheid, maar ook voor de begeleiding van slachtoffers. Dat kan je nooit goed genoeg doen, want slachtoffer zijn, laat altijd krassen na op je ziel.”

Over de aanslagen gesproken. Gelooft u in deradicalisering?

“Neen. Als je een supporter van Standard wil overtuigen om niet langer zijn ploeg te steunen dan zou het me sterk verbazen dat het lukt. Hij zal misschien ‘faken’, maar als hij een rood truitje ziet dan wordt hij opnieuw gek. Radicale ideeën zijn moeilijk uit te roeien en dat hoeft ook niet. Zolang radicaal gedachtengoed maar niet tot geweld leidt. Er zijn ‘supporters’ die een reden zoeken om eens goed te knokken. Zo ook wordt ‘geloof’ soms ingeroepen om tot geweld over te gaan, maar eigenlijk hebben die mensen geen geloof. Ze hebben een leer opgezogen, omdat ze de zin van hun leven niet meer zagen, dikwijls in de gevangenis. Het is een kwaal die moeilijk te bestrijden is. Een radicale persoon kan je dikwijls wel overtuigen van geweldloosheid maar iemand die niet weet waarom hij leeft, is veel gevaarlijker.”

Ik geloof niet in deradicalisering. Het is als een supporter van Standard vragen om zijn club niet langer te steunen. Hij zal misschien ‘faken’, maar als hij een rood truitje ziet, wordt hij opnieuw gek

Koen Geens (CD&V)

Kunnen mensen in de gevangenis een beter mens worden?

“Vroeger zou ik daar meer aan hebben getwijfeld. Ik heb 80 % van onze gevangenissen vanbinnen gezien zonder er zelf te slapen. Ik heb daar veel bescheidenheid gezien en in brieven van gevangenen heb ik veel berouw gelezen. Gaan we over 300 jaar nog gevangenissen hebben? Ja, zoals we nu nog landen hebben waar de doodstraf nog wordt uitgevoerd, maar we gaan veel meer andere vormen van bestraffing vinden in de toekomst.”

Er is beslist om gevangenisstraffen vanaf een bepaalde termijn voor minstens een gedeelte te laten uitzitten. Zet die beslissing nog meer druk op de capaciteit?

“Ik heb de druk de laatste jaren verlicht, maar het spreekt voor zich dat een rechter die een gevangenisstraf uitspreekt ook verwacht dat die wordt uitgevoerd. Voor straffen korter dan drie jaar is dat tot op heden niet gelukt. Hopelijk zet dat onderzoeksrechters aan om iets minder de voorlopige hechtenis toe te passen als dat niet nodig is, want vandaag zit 35 tot 40% van de gevangenissen vol met niet-veroordeelden die wachten op hun proces. Door de nieuwe wet zullen ze nu zeker zijn dat hun straf ook echt wordt uitgezeten in de gevangenis.”

Ik ben een streng persoon. Wie over de schreef gaat, moet gestraft worden. Maar we moeten naar nieuwe en alternatieve vormen van bestraffing. Gaan we over 300 jaar nog gevangenissen hebben? Ja, zoals we nu nog landen hebben waar de doodstraf nog wordt uitgevoerd

Koen Geens

Zijn er alternatieve straffen die u zelf meer aan bod wil laten komen in de toekomst?

“Wel, anders dan men vaak denkt, ben ik een streng persoon. Wie over de schreef gaat, moet gestraft worden. Stel dat iemand in een dronken bui een persoon aanrijdt die levenslang als een soort mummie moet leven in een instelling. Je kan die dader een gevangenisstraf geven, maar je kan die ook zes maanden laten werken in een instelling voor mensen met een niet-aangeboren hersenafwijking. Dat is een goede straf. Maar als iemand als werkstraf wortelen moet planten dan loop je niet ver. Een gepaste werkstraf opleggen, vraagt meer inspanning en meer geld dan iemand in de gevangenis steken.”

Over geld gesproken… de begroting is niet op orde geraakt. Wat moet er gebeuren?

“Op een moment dat die groei niet meer zo spectaculair is, moet je in je structurele uitgaven gaan besparen en daar is de marge heel beperkt. Er zijn minder werklozen, maar elk jaar gaat er een massa mensen met pensioen. In die realiteit is een begroting in evenwicht een uitdaging. De werkzaamheidsgraad moet omhoog, zeker in het zuiden van het land, maar je kan geen mirakel doen op zeer korte termijn. In mijn tijd als minister van Financiën zijn we van 4,3 naar 2,6 % begrotingstekort gegaan. Dat was dankzij de amnestie voor de fiscale fraude die een miljard heeft opgebracht in 2013 en nog eens 600 miljoen in 2014. Ik betreur nog steeds dat we dat niet méér hebben gedaan.”

U wordt wel eens omschreven als een politicus met humor. Speelt u dat voldoende uit?

“Humor is in de politiek een heel gevaarlijk wapen. Ofwel is het onderkoelde humor en dan begrijpt men de humor dikwijls niet, ofwel is de humor te scherp en dan neemt men je dat kwalijk. Ik ben er voorzichtig mee, maar lachen is wel één van de belangrijkste vormen van ontspanning voor mij.”

Over humor gesproken…zit Kris Peeters al in zijn Romeins bad? De Wever ziet zijn verhuizing naar de Europese lijst als een droevig einde voor Peeters.

“Ik ben altijd verwonderd over de manier waarop Bart De Wever leeft in de oudheid. Hij heeft blijkbaar onderwijs genoten dat ik nooit heb gekregen. Hij heeft blijkbaar in een school gezeten waar men nog het onderwijs gaf dat mijn grootmoeder heeft gekregen. Ik vind de manier waarop meneer De Wever zich bepaalde uitlatingen veroorlooft niet goed. Ik ken Kris Peeters 25 jaar en die uitspraak van De Wever heeft me persoonlijk pijn gedaan. Ik begrijp ook niet dat De Wever zijn partijgenoot Geert Bourgeois zo in zijn hemd durft te zetten. Bourgeois is een goed politicus. Eigenlijk was het voor hem nog erger dan voor Kris Peeters.”

Humor is in de politiek een heel gevaarlijk wapen. Ik ben er voorzichtig mee, maar lachen is wel één van de belangrijkste vormen van ontspanning voor mij

Waar ligt de lat voor CD&V op 26 mei?

“We moeten mikken op 20%. Ik denk dat we daarover kunnen gaan met het charisma van Hilde Crevits. Ik denk ook dat het land het nodig heeft dat CD&V boven de 20% afklokt.”

Voor welk scenario kiest u: Koen Geens als premier of Jan jambon (N-VA) als premier?

“Ik ben in elk geval geen kandidaat-premier. Er zijn zo van die functies die je kunnen overkomen maar de vraag is hoe de regering zal worden samengesteld. CD&V heeft zeker goede mensen in de rangen, maar de kapitein leveren is niet het allerbelangrijkste.”

Naam: Koen Geens

Partij: CD&V

Lijsttrekker federaal parlement

Uit: Huldenberg

Leeftijd: 22 januari 1958 (61 jaar)

Politieke carrière: kabinetschef van Vlaams minister-president Kris Peeters, minister van Financiën en minister van Justitie