Tijd om justitie te redden? Neen, wel tijd om de ‘Court of the Future’ waar te maken.

Court of the Future: dat kost geld!

De visie uit het document ‘Court of the Future’ moet in een volgende legislatuur versneld worden uitgewerkt. Niemand zal ontkennen dat de af te leggen weg nog lang is en de uitdagingen groot zijn ondanks alle geleverde inspanningen. Mensen verdienen een justitie die hen kan helpen binnen de kortst mogelijke tijd. Of dat nu in het kader van een strafzaak is, een burgerlijke kwestie of bij het verkrijgen van informatie op digitale wijze…

Om tot een professionele en moderne organisatie te komen, moet verder geïnvesteerd worden. Er is een stapsgewijze begrotingsinjectie voor de rechterlijke orde nodig van ongeveer 300 miljoen euro. Dit bedrag omvat 130 miljoen om de personeels- en werkingsnoden van de magistratuur bijkomend te ondersteunen, 35 miljoen om meer informatica-investeringen te doen en 120 miljoen om meer burgers pro deo toegang tot het gerecht te geven.

Daarnaast is er nog een aanzienlijke verhoging van 250 miljoen euro nodig voor de Justitiegebouwen en gevangenissen op het budget van de Regie der Gebouwen. Bijkomend is nog 200 miljoen nodig voor het gevangeniswezen, zijn personeel, zijn gedetineerden en hun zorgen, voor de centrale administratie en voor de Staatsveiligheid.

Koen Geens: “ Mensen vragen steeds meer veiligheid en bescherming, ook binnen de persoonlijke levenssfeer… dat kost geld. Als je daar niet in investeert, zal de dienstverlening op een bepaald moment mank lopen. Daarvoor is ongeveer zo’n 750 miljoen euro extra nodig. Voor mij doet het er niet toe wie hiervan de eer zal opstrijken. Het belangrijkste is dat er een betere justitie komt. Dat is het enige waar ik constant naar gestreefd heb en voor zal blijven streven.”

Initiatieven voor een betere organisatie

Ondanks de besparingen werd het budget voor de rechterlijke orde op peil gehouden en sinds december 2014 werden er 1077 vacatures voor de magistratuur gepubliceerd en 2850 voor het gerechtspersoneel. De gerechtelijke stage werd hervormd en efficiënter gemaakt.

In een Europese en internationale context verwijst de Minister van Justitie naar het feit dat België niet aan de top staat qua justitie uitgaven maar het Europees gemiddelde haalt. Voor de rechterlijke orde spendeert België 86 euro per inwoner. Nederland veel meer, Frankrijk veel minder.

Verschillende potpourriwetten en investeringen in ICT hebben de termijnen verkort, procedures vereenvoudigd, administratieve lasten geschrapt en waar mogelijk verplichte adviezen facultatief gemaakt. Het effect van de werklastvermindering laat zich niet altijd gemakkelijk meten maar soms is het ook zeer zichtbaar en eenvoudig in cijfers uit te drukken:

Enkele voorbeelden:

1. Vorig jaar werden 11.723 dossiers inzake faillissement ingediend waarbij +/- 100.000 neerlegging van de schuldvorderingen niet langer door de griffies van de ondernemingsrechtbanken moeten worden verwerkt;
2. jaarlijks zijn er 45.000 verwerpingen en aanvaardingen van nalatenschappen die niet meer door de griffies moeten worden verwerkt;
3. het aantal zaken met betrekking tot de invordering van sociale bijdragen van werknemers is sinds de wet van 1 december 2016 sterk gedaald als gevolg van de creatie van een uitvoerbare titel opgesteld door de sociale zekerheid. In 2017 is het aantal nieuwe zaken gedaald tot ca. 33% ten opzichte van 2016. In 2018 bedroeg het aantal nieuwe zaken nog slechts ca. 15 % van het aantal zaken in 2016;
4. jaarlijks dienen +/- 26 000 dossiers niet langer door de ondernemingsrechtbank behandeld te worden door de inwerkintreding van de procedure van invordering onbetwiste geldschulden B2B.
5. Vorig jaar werden nog 37.071 zorgvolmachten geregistreerd waardoor voor deze personen geen bewindvoeringsdossiers moeten opgestart worden

De eerste verlagingen van de kosten door digitalisering zijn een feit:

1. afschaffing van de retributie voor het neerleggen van schuldvorderingen bij faillissementen

2. vermijden van verplaatsingskosten door digitale betekeningen

3. het verlagen tot één vierde van de retributies voor de beslagberichtendatabank, enz

Toegang tot justitie gegarandeerd

De verplaatsing van de betaling van de rolrechten naar het einde van de procedure ging 1 februari van start en bracht een digitale communicatie tot stand met de FOD Financiën die instaat voor de inning. Op deze manier komt geen enkele rechtzoekende met een financiële achterstand aan de start. De uitgaven voor de juridische tweedelijnsbijstand stegen van 81 miljoen euro voor het gerechtelijk jaar 2013-2014 (betaald in 2015) naar 103 miljoen euro voor het gerechtelijk jaar 2016-2017 (betaald in 2018).

Er werd ook werk gemaakt van een rechtsbijstandsverzekering, die fiscaal in rekening kan worden gebracht, omdat het recht ook voor mensen die geen kosteloze juridische tweedelijnsbijstand genieten betaalbaar moet blijven. Naar voorbeeld van de ziekteverzekering, kan de rechtsbijstandsverzekering door het delen van de risico’s een oplossing bieden voor de betaalbaarheid van de rechtsgang. Meerdere schouders maken lasten dragen immers lichter. Dit wetsvoorstel werd gisteren in de commissie Financiën goedgekeurd.

Minder gebouwen en toch een meer nabije justitie.

Justitie beschikt op vandaag over meer dan 300 gebouwen die ter beschikking worden gesteld door de Regie der Gebouwen. In totaal heeft de Regie der Gebouwen in 2016, 2017 en 2018 samen 90,5 miljoen euro geïnvesteerd in de gerechtsgebouwen.

Volgende projecten werden opgestart en/of afgerond:

- Namen: lancering opdracht voor de werken van een nieuw justitiepaleis;

- Mons: lancering prospectie voor een nieuw in te huren gebouw;

- Eupen: realisatie van een modern nieuw gerechtsgebouw ten behoeve van de rechtbank van eerste aanleg, de politierechtbank, het parket en het arbeidsauditoraat;

- Antwerpen - Britse Lei: binnenkort lancering opdracht voor de werken van de renovatie van het oude justitiepaleis;

- Turnhout: finaliseren in maart 2019 van een groot project met deels renovatie en deels nieuwbouw voor de ondernemingsrechtbank;

- Leuven: lopende renovatiewerken in het gerechtsgebouw;

- Dendermonde: verhuis in 2018 van de jeugdrechtbank naar een nieuw aangepast gebouw.

- Brussels justitiepaleis: uitvoering van een aantal grote projecten zoals de vernieuwde ingang (hoofdingang en Wolstraat), renovatie van lokalen voor de Nederlandstalige rechtbank van eerste aanleg, de lokalen van de voormalige rechtbank van koophandel en de uitvoering van extra veiligheidsmaatregelen (met als belangrijkste de lopende werken voor de box in the box). Er werd ook ingezet op de volledige opmeting en monitoring van het paleis.

- Op 5 plaatsen werd geïnvesteerd in een hoog beveiligde toegang (via scanstraat met externe bemanning).

Het aantal gerechtsgebouwen blijft te hoog en een aantal van deze gebouwen is verouderd, onaangepast en beantwoordt niet aan de noden van een moderne justitie. Justitie moet af van het hokjes denken. In de filosofie van de Court of the Future, streeft de Minister van Justitie naar een uniek loket in de rechtbanken, ongeacht welke rechtbank bevoegd is voor een zaak. De burger moet er terechtkunnen voor informatie en vragen over de algemene werking en de procedures van de rechtbank, het eigen procesverloop of voor klachten. Op die manier wordt de toegang tot justitie aanzienlijk vergemakkelijkt.

De minister van Justitie begrijpt de geplande actie van de magistratuur en hun pleidooi voor een verdere investering in justitie in het algemeen en de rechterlijke orde in het bijzonder. In die strijd wil hij ook hun bondgenoot zijn, in de hoop dat in een volgende regering hier ook gehoor aan wordt gegeven en de volgende minister van justitie met meer middelen het departement kan leiden. De minister is het ook eens met een aantal van de uitdagingen die de magistratuur naar voor schuift, om te komen tot de Court of the Future.