Soms lijkt het alsof justitieminister Koen Geens (CD&V) in de regering de kracht van verandering wil zijn. Hij wou Justitie de 21ste eeuw binnenloodsen, herschrijft wetboeken tegen een verschroeiend tempo en vecht tegen de gevestigde machten op het departement. Maar de man die in de eerste helft van de regeerperiode als een volleerde manager zijn departement leidde, ligt meer en meer onder vuur, botst tegen juridische muren en struikelt af en toe over zijn professorale zelf. En de grootste problemen bij Justitie, die blijven volgens specialisten bestaan. De zeven plagen die Geens kwellen.

1 Hij wil Justitie de 21ste eeuw ­binnenloodsen, maar heeft geen geld

Decennialang is Justitie al het verwaarloosd kindje. Te weinig geld leidde ertoe dat gerechtsgebouwen verkommerden, er niet overal genoeg personeel is, de digitalisering nog altijd niet volledig is doorgedrongen of experten te weinig worden betaald. Symbool van de verkommering is het Brusselse Justitiepaleis, dat nu al 32 jaar in de steigers staat.

En toch besliste de regering-Michel dat ook Justitie moest beknibbelen. Geens slaagde er wel in een aantal besparingen tegen te houden, maar tegenover 2014 ging het budget - vorig jaar zo'n 1,85 miljard - zeker niet omhoog. Het is voor velen dé achilleshiel van Justitie.

“Iedereen vindt het normaal dat er 50 miljard naar Volksgezondheid gaat, maar niemand vindt dat nodig voor Justitie. Welke minister je daar ook zet, als je niet genoeg geld hebt, zal het nooit lukken”, zegt Yves Liégeois, ere-procureur-generaal van Antwerpen. Investeren in Justitie loont politiek niet.

Geens deed zeker inspanningen: de gerechtelijke achterstand werd weggewerkt, hij rijfde geld binnen om de schuldenberg aan gerechtskosten weg te werken en trok meer geld uit voor de informatisering. Maar zowel volgens magistraten als advocaten is Justitie op het vlak van ICT zeker niet mee met de 21ste eeuw. Voor betere gebouwen - eigenlijk een bevoegdheid van minister Jambon (N-VA) - is er geen geld, facturen worden vaak nog te laat betaald, de overbevolking in de gevangenissen is nog altijd niet helemaal opgelost en veel ­magistraten klagen nog altijd steen en been over te weinig personeel.

2 Hij herschrijft alle ­wetboeken, maar gaat veel te snel

Geens wil de nieuwe Napoleon zijn. Het is niet alleen Kamerlid Stefaan Van Hecke van oppositiepartij Groen die het zegt. Ook Hugo Lamon van de Orde van Vlaamse Balies begint er spontaan over. Met een mix van bewondering én ergernis. Geen enkele justitieminister produceerde zoveel wetten - ondertussen al meer dan 100 - en zette zijn tanden in zoveel wetboeken. Het erfrecht, het huwelijksvermogensrecht, het strafrecht, het ondernemingsrecht, het burgerlijk recht, het vennootschapsrecht, de strafvordering. Niet alleen het parlement kan moeilijk volgen. Ook de magistraten en advocaten zijn murw geslagen door de sturm-und-drang. Menig jurist geeft toe dat ons recht een duiventil is geworden die dringend moet worden opgekuist. Maar met het tempo waarop dit gebeurt, mogen alle rechtenstudenten straks hun cursussen in de vuilnisbak kieperen. “Het creëert veel onzekerheid, terwijl recht toch moet dienen om de samenleving te kalmeren”, dixit Lamon. De minister begrijpt de kritiek niet. “Doe je niets, is het niet goed. Doe je te veel, is het ook niet goed. Het was dringend nodig om alles grondig aan te pakken. Niet alle wetten treden ook onmiddellijk in werking.”

3 Hij heeft het beste en hardst werkende ­kabinet, maar ook dat maakt fouten

Vriend en vijand geeft het toe: Geens is een briljant jurist, hij heeft veruit het beste kabinet van de regering en dat werkt dan ook nog eens het hardst. Het verklaart het salvo aan wetteksten dat wordt afgevuurd. Maar de snelheid leidt af en toe tot slordig werk. En dat sabelt het Grondwettelijk Hof onverbiddelijk neer. Zoals donderdag nog gebeurde met een deel van de nieuwe pro-Deoregeling. Maar ook eerder botste Geens al op een juridische muur. Een van zijn paradepaardjes, het herleiden van het aantal assisenzaken tot een minimum, werd ook al afgeschoten. Zijn kwintet aan zogenaamde potpourriwetten - wetteksten met tal van nieuwe regels en procedures - levert volgens juristen geen schoonheidsprijs op. Het tast in elk geval het imago van de primus inter pares aan. Dat zijn pièce de résistance, de hervorming van het wetboek van strafvordering, er niet komt, is evenzeer een deuk in zijn blazoen. Volgens Geens krijgt hij zeker niet meer dan zijn voorgangers met kritiek van het Grondwettelijk Hof te maken. “Maar als je veel wetten maakt, is die kans groter.”

4 Hij heeft ­visie en ­branie, maar luistert te weinig

Advocaat en Open VLD'er Kris Luyckx is vol lof over de visie die Geens op Justitie heeft. “Hij weet waar hij naartoe wil en gaat daar ook voor”. Alleen vergeet de CD&V'er volgens Luyckx en een aantal andere collega's vaak achterom te kijken of iedereen nog volgt. In plaats van eerst te overleggen en dan een voorstel uit te werken, legt hij meteen zijn plan op tafel en probeert hij dat zoveel mogelijk door te drukken. Binnen de magistratuur zet dat kwaad bloed. “Hij is koppig en luistert niet echt”, zegt een rechter anoniem.

5 Hij is jurist, maar het ­juristenlegioen waarvoor hij werkt, is een ­wantrouwig bastion

Na de doortocht van economiste Annemie Turtelboom (Open VLD) op Justitie ging er een zucht van verlichting door het magistratenkorps. Oef, een jurist. Maar zelfs dan blijft de magistratuur een groep die zeer wantrouwig staat tegenover de politiek. Rechters zijn onafhankelijk en dulden niet veel inmenging. Dat er dan een minister klaarstaat die het departement flink wil hervormen, ligt in een conservatief bastion moeilijk. “Iedereen wil hervormen, maar niemand wil veranderen”, zei Yves Liégeois daar een tijdje geleden over. Geens kreeg het al verschillende keren aan de stok met Luc Hennart, de voorzitter van de Franstalige Brusselse rechtbank van eerste aanleg. Dat hij het wettelijk vastgelegde personeelskader niet invult, valt ook heel slecht. Volgens Antoon Boyen, voorzitter van het college van hoven en rechtbanken, zijn alleen al bij de rechters en het gerechtspersoneel een kleine duizend mensen te kort en is het niet uitgesloten dat er binnenkort rechtbankkamers moeten worden gesloten. Daarnaast lopen de onderhandelingen om de rechtbanken meer autonomie te geven en zelf te laten beslissen over hun budgetten ook niet bijzonder gesmeerd. “De relaties raken meer en meer verzuurd”, stelt Hugo Lamon vast.

6 Hij wordt door iedereen ­gerespecteerd, maar is te veel ­professor

Een professor kun je moeilijk verwijten professoraal te zijn, maar binnen de meerderheid wordt er wel over gemord. Vooral N-VA verwijt hem te principieel te zijn en te veel vanuit een ivoren toren te prediken. “Hij weet het principieel meestal ook beter, maar mist soms voeling met de realiteit”, klinkt het bij de Vlaams-nationalisten met een verwijzing naar de discussie rond de moord op de politieagenten in Luik. De relatie met Geens is - ook vanwege de koude oorlog tussen CD&V en N-VA - een pak minder hartelijk geworden. Anoniem valt zelfs te horen dat N-VA Geens niets meer gaat gunnen, toch geen nieuwe maatregelen meer.

7 Hij is de Justitieminister, maar binnen de meerderheid zijn er drie visies op strafuitvoering

N-VA wil zoveel mogelijk mensen voor lange tijd in de gevangenis, Open VLD wil weinig mensen zo lang mogelijk in de cel en CD&V wil zo weinig mogelijk mensen maar voor een korte tijd in de gevangenis. Het is heel kort door de bocht, maar het geeft wel aan waarom er binnen de regering onenigheid bestaat over de strafuitvoering en er tandengeknars is over het beleid van Geens. Hij wil zo snel mogelijk de overbevolking in de gevangenissen aanpakken - vanwege de Europese kritiek en omdat cipiers maar blijven staken - en werkte daarvoor een hele reeks maatregelen uit: nieuwe gevangenissen, meer alternatieve straffen, minder mensen in voorhechtenis, meer elektronische enkelbanden, maar ook minder criminelen in de cel. Hij sloot met zijn coalitiepartners een deal dat iedereen die straffen krijgt van een jaar en minder niet moet brommen. Maar na de moorden van Benjamin Herman willen N-VA en Open VLD daar van af. Het maakt de spreidstand over wat de regering wil doen met veroordeelden en gedetineerden groot.

farid el mabrouk