Illegale prostitutie, malafide autohandel, verdoken hennepteelt. Wat doe je eraan als burgemeester? Een nauwe samenwerking tussen politie, justitie en gemeentebestuur moet vermenging van onderwereld en bovenwereld tegengaan. In Limburg en Antwerpen begint een proefproject: 'We mogen georganiseerde misdaad niet verder laten innestelen.'
Iedereen kent dat ene restaurant wel, waar nooit iemand zit, maar toch een dure auto voor de deur staat. "Het hoeft niet fout te zijn", aldus burgemeester Wim Dries (CD&V) van Genk. "Maar criminele organisaties verkrijgen al te makkelijk vergunningen om legitieme zaken uit te baten. Het zijn ideale dekmantels voor misbruik."
Dat het gebeurt is geen geheim, denk aan de cocaïnehandel in Antwerpen of de Limburgse motorbendes. Of op kleinere schaal: mensenhandel via carwashes in Genk. Die stad begon in 2012 als eerste een proefproject om dit soort misbruik tegen te gaan. Een uitgebreide versie (ARIEC) wordt nu ook toegepast in de provincies Limburg, Antwerpen en binnenkort Namen.
Door moeilijke informatie-uitwisseling - wat mag een procureur vertellen aan een burgemeester? -, maar ook door onwetendheid bij gemeentebesturen, krijgen criminelen al te vaak de nodige vergunningen. In New York kwamen ze eind jaren 90 voor het eerst tot die conclusie. Criminele bendes waren dermate verweven met de vastgoed- en horecasector dat een strafrechtelijke veroordeling niet volstond om ze ten gronde te richten, meent criminoloog Dirk Van Daele (KUL). Van Daele gelooft 'absoluut' in de geïntegreerde aanpak. "Louter met strafrecht kom je er niet."
Nederland volgde het Amerikaanse voorbeeld. Al snel bleek dat eigenaars van panden in de Amsterdamse Walletjes-buurt opvallend vaak in strafrechtelijke dossiers terug te vinden waren. Tegenwoordig hebben onze noorderburen een landelijk netwerk van Regionale Informatie en Expertise Centra (RIEC's), dat lokaal bestuur aan politie en justitie koppelt, waar en wanneer nodig.
Waterbed
Dat zorgt voor een waterbedeffect. Een malafide ondernemer zal in Nederland niet snel een vergunning voor bijvoorbeeld een massagesalon krijgen, dus probeert die ondernemer het over de grens in België. "Criminelen zoeken de weg van de minste weerstand, van Nederland naar België, van de grootstad naar de kleine gemeente", vertelt Annemie De Boye, coördinator van ARIEC Limburg. ARIEC moet de komende twee jaar hetzelfde doen als het Nederlandse RIEC. Door te voorkomen dat vergunningen worden gegeven, en door repressief op te treden: het afnemen van vergunningen, of in ieder geval het uitdelen van 'speldenprikjes'. Een voorbeeld is de vondst van een kelder waarin seizoensarbeiders verbleven. "Duidelijk mensenhandel, maar de piste liep langs de Raad van State en dat vroeg tijd. De brandweer heeft dan gewezen op CO-gevaar waardoor de burgemeester toch snel kon ingrijpen", zegt De Boye.
Sheriffs
Per provincie heeft ARIEC drie mensen in dienst. Dat lijkt weinig om de georganiseerde misdaad te tackelen. "Maar wij staan niet alleen", zegt De Boye. "Wij zijn de olie in de machine. Wij verbinden het lokaal bestuur met de nodige partners."
België is een pionier op Europees vlak, maar volgens criminoloog Van Daele had het sneller gekund. De bevindingen van een onderzoekscommissie in 1996 bleven "op de plank stof vergaren." Dat kwam mede door een verschil in visie tussen Vlaanderen en Wallonië, dat van burgemeesters absoluut geen sheriffs wilde maken. Daar vreest De Boye niet voor. Het omgekeerde is eerder waar. Kleine gemeentes zijn niet overtuigd dat de georganiseerde misdaad zich ook bij hun afspeelt. "Wees gerust, het aanbod aan georganiseerde criminaliteit is zeer groot." De Boye hoopt dat ARIEC uiteindelijk landelijk wordt uitgerold.
Bevoegde ministers Jan Jambon (N-VA, Binnenlandse zaken) en Koen Geens (CD&V, Justitie) zijn het project in ieder geval genegen. "De huidige wetgeving biedt voldoende aanknopingspunten om te kunnen experimenteren zonder de wet te wijzigen, dat kan eventueel na het project", aldus KUL-criminoloog Van Daele.
ANTON GOEGEBEUR