1 Absolute revolutie: erfovereenkomst

De meest logische oplossing voor erfeniskwesties is gaan samenzitten met je erfgenamen en een verdeling afspreken, maar dat kan vandaag gewoon niet. Elke overeenkomst die je vandaag met anderen maakt, is nietig op het moment dat je sterft. Een veiligheidje uit de tijd van Napoleon, toen de angst voor de gifbeker nog regeerde. Die tijd is binnenkort voorbij.

"Families kunnen kiezen voor een erfovereenkomst, waarin alle geldende beperkingen opgegeven worden. Concreet komt het erop neer dat ouders met al hun erfgenamen rond de tafel gaan zitten om een bindende deal uit te werken, waarbij alles open en bloot op tafel komt. Als iedereen akkoord gaat, wordt er heel veel mogelijk: dat één kind dat bijvoorbeeld zorgbehoevend is, wat meer krijgt. Dat een ander kind dat zelf goed geboerd heeft, afstand doet van zijn wettelijk deel. Dat alle kinderen bijvoorbeeld beslissen om afstand te doen van de erfenis, zodat het geld rechtstreeks naar de kleinkinderen vloeit. Of dat de stiefkinderen ook een vrij te bepalen deel krijgen", verklaart Open Vld-Kamerlid Carina Van Cauter, die al vele jaren met de kwestie bezig is.

Het verschil met een erfenis is dat de erflater de deal niet meer eenzijdig kan bijsturen, wanneer hij bijvoorbeeld op oudere leeftijd wat minder stabiel wordt. Vooral bij zelfstandigen kan zo'n overeenkomst meer gemoedsrust geven en familievetes voorkomen.

"Neem nu het voorbeeld van een bakkersfamilie, waarbij een van de drie zonen de bakkerij voortzet. Nu is het vaak zo dat die ene zoon bij het overlijden van vader financieel afgestraft wordt voor de meerwaarde die hij zelf gecreëerd. Dat leidt er vaak toe dat de bakkerij noodgedwongen verkocht moet worden. In een erfovereenkomst kan dit allemaal netjes geregeld worden. Dan kan de waarde worden bepaald op het moment van overdracht."

2 Ook wanneer een erfovereenkomst niet tot de mogelijkheden behoort, krijgt de erflater meer vrijheid. Vandaag wordt het deel van je nalatenschap dat je naar eigen wil kunt verdelen via een testament, bepaald door het aantal kinderen dat je hebt. Heb je één kind, dan kan je over de helft vrij beschikken, bij twee kinderen wordt dat een derde, bij drie kinderen maar een kwart.

"Dat is vooral vervelend voor ouders van nieuw samengestelde gezinnen", aldus Van Cauter. "Een vader die zijn erfenis gelijk wil verdelen onder zijn twee kinderen en de twee kinderen van zijn partner, kan dat nu nauwelijks. Hij kan immers maar een derde van zijn patrimonium aanwenden voor de pluskinderen. Hetzelfde bijvoorbeeld voor mensen die een zorgkind hebben aan wie ze een groter deel willen geven: dat is niet makkelijk als er veel kinderen zijn. Daarom leggen we het vrij te besteden deel voortaan op de helft van de nalatenschap, ongeacht het aantal kinderen. Dat tornt niet aan de wettelijke reserve voor de kinderen." Een kind volledig onterven zal dus niet kunnen.

3 Hebt u geen kinderen, maar bent u wel samenwonend? Dan is vandaag de helft van uw erfenis nog altijd voorbehouden voor uw ouders. Dat kan pijnlijk zijn voor overlevende partners die niet zo goed overeenkomen met hun schoonouders. Het kan immers dat die dan de helft van de woning komen opeisen.

Van Cauter: "De reserve voor de ouders wordt nu opgeheven. Deze regel wordt maatschappelijk niet meer gedragen. In een testament zul je kunnen beslissen om je ouders te onterven. We voorzien wel één beperking: een kwart van de nalatenschap kan nog altijd aangesproken worden als de ouders zorgbehoevend worden. Anders krijg je perverse effecten."

4 Een andere belangrijke hervorming is het wegwerken van ongewenste neveneffecten van schenkingen. Neem het voorbeeld van een vader die aan zijn zoon een huis schenkt ter waarde van 200.000 euro en aan zijn dochter hetzelfde bedrag in euro's. Dan kan de zoon voor onaangename verrassingen komen te staan, wanneer bij het overlijden van vader blijkt dat het huis sterk in waarde is gestegen, tot bijvoorbeeld 300.000 euro. In dat geval moet de zoon 50.000 euro extra aan zijn zus geven, wat soms neerkomt op een gedwongen verkoop van het huis.

Van Cauter: "De huidige wet schrijft voor dat onroerend goed gewaardeerd wordt op het moment van de verdeling en roerend goed - of dat nu geld is of bijvoorbeeld goud - op het moment van de schenking. Dat is niet meer evenwichtig. Daarom zal voortaan voor alle goederen de waarde op de dag van schenking worden vastgelegd, met indexering tot aan het overlijden."

5 Wanneer iemand overlijdt, krijgt zijn partner vandaag levenslang vruchtgebruik op de gezinswoning en op de helft van de nalatenschap. "Ook dat kan tot pijnlijke toestanden leiden in het geval van nieuw samengestelde gezinnen. Als je vader je bij leven een appartement heeft geschonken, kan zijn nieuwe vrouw het vruchtgebruik van dat appartement komen opeisen op moment dat je vader sterft. Daar maken we komaf mee. Op al wat de erflater weggeschonken had vóór hij hertrouwde, zal een nieuwe partner geen aanspraak meer kunnen maken."

6 Het nieuwe erfrecht maakt tot slot komaf met een lacune in de wetgeving die niet zo bekend is. Wettelijk samenwonenden laten vandaag bij de aankoop van een woning heel vaak een zogenaamd 'beding van aanwas' opmaken door de notaris. Wanneer een van beiden plots overlijdt, gaat het huis dan naar de overblijvende partner. Denkt men, maar dat is vaak niet zo.

"Als er in dat 'beding van aanwas' een beëindigingsclausule zit - wat in de meeste gevallen zo is - dan kan de familie van de overledene alsnog de woning opeisen. Dat maken we nu waterdicht. Als je wilt dat je huis na je overlijden naar je vriendin gaat, dan zal dat gebeuren. Meer rechtszekerheid, meer vrijheid", besluit Van Cauter.

(DDW)