U vreest de dag dat een erfeniskwestie uw familie uit elkaar rukt? Dan legt de regering-Michel vandaag een mooi cadeau onder de kerstboom. Een totale hervorming van het erfrecht meer bepaald, met meer vrijheid en zekerheid voor ouders, kroost, partners en pluskinderen. En de mogelijkheid om bij leven met je hele familie een deal te sluiten.

Er wordt al heel lang gepraat over de hervorming van het erfrecht, maar eindelijk is het zover. Vandaag valideert de ministerraad het werk waar justitieminister Koen Geens (CD&V) en vier parlementsleden van de meerderheid en experts maanden aan timmerden. Open Vld-Kamerlid Carina Van Cauter is al vele jaren met de kwestie bezig. Een strijd voor meer vrijheid, noemt ze het. "Eigenlijk ben je vandaag gewoonweg niet vrij om te doen wat je wil met je vermogen. Niet bij leven, want schenkingen worden bij de erfenis opnieuw ingebracht en verrekend. En ook niet bij dood. Maak je geen testament, dan wordt je nalatenschap evenredig verdeeld onder je wettelijke erfgenamen, zoals kinderen, partner of ouders. Maak je wel een testament, dan kan je alleen vrij beslissen over het deel dat niet wettelijk voor je kinderen, partner of ouders voorzien is. Daar brengen we nu verandering in", aldus Van Cauter. Ziehier zes belangrijke wijzigingen.

1 Je kan een deal sluiten met je erfgenamen

De meest logische oplossing voor erfeniskwesties is gaan samenzitten met je erfgenamen en een verdeling afspreken, maar dat kan vandaag gewoon niet. Elke overeenkomst die je met anderen maakt, is nietig op het moment dat je sterft. Een veiligheidje uit de tijd van Napoleon, toen de angst voor de gifbeker nog regeerde. Die tijd is binnenkort voorbij. "Families zullen kunnen kiezen voor een zogenaamde erfovereenkomst, waarin alle geldende beperkingen opgegeven worden", aldus Van Cauter. "Concreet komt het erop neer dat ouders met al hun erfgenamen rond de tafel gaan zitten om een bindende deal uit te werken, waarbij alles open en bloot op tafel komt. Als iedereen akkoord gaat, wordt er héél veel mogelijk. Dat één kind dat bijvoorbeeld zorgbehoevend is, wat meer krijgt. Dat een ander kind dat zelf goed geboerd heeft, afstand doet van zijn wettelijk deel. Dat alle kinderen beslissen om afstand te doen van de erfenis, zodat het geld rechtstreeks naar de kleinkinderen vloeit. Of dat de stiefkinderen ook een vrij te bepalen deel krijgen."

Het verschil met een erfenis is dat de erflater de deal niet meer eenzijdig kan bijsturen, wanneer hij bijvoorbeeld op oudere leeftijd wat minder stabiel wordt. Vooral bij zelfstandigen kan zo'n overeenkomst meer gemoedsrust geven en familievetes voorkomen. "Neem nu het voorbeeld van een bakkersfamilie, waarbij één van de drie zonen de bakkerij verderzet. Nu is het vaak zo dat die ene zoon bij het overlijden van vader financieel afgestraft wordt voor de meerwaarde die hij zelf gecreëerd heeft. Dat leidt er vaak toe dat de bakkerij noodgedwongen verkocht moet worden. In een erfovereenkomst kan dit allemaal netjes geregeld worden. Dan kan de waarde worden bepaald op het moment van overdracht."

2 Met helft van je middelen kan je doen wat je wil

Ook wanneer een erfovereenkomst niet tot de mogelijkheden behoort, krijgt de erflater meer vrijheid. Vandaag wordt het deel van je nalatenschap dat je naar eigen wil kan verdelen via een testament, bepaald door het aantal kinderen dat je hebt. Heb je 1 kind, dan kan je over de helft vrij beschikken, bij 2 kinderen wordt dat een derde, bij 3 kinderen maar een kwart.

"Dat is vooral vervelend voor ouders van nieuw samengestelde gezinnen", aldus Van Cauter. "Een vader die zijn erfenis gelijk wil verdelen onder zijn twee kinderen en de twee kinderen van zijn partner, kan dat nu amper. Hij kan immers maar een derde van zijn patrimonium aanwenden voor de pluskinderen. Hetzelfde voor mensen die een zorgkind hebben aan wie ze een groter deel willen geven: dat is niet makkelijk als er veel kinderen zijn. Daarom leggen we het vrij te besteden deel voortaan op de helft van de nalatenschap, ongeacht het aantal kinderen. Dat tornt niet aan de wettelijke reserve voor de kinderen." Een kind volledig onterven zal dus niet kunnen.

3 Je kan je ouders onterven

Heb je geen kinderen, maar ben je wel samenwonend? Dan is vandaag de helft van je erfenis nog altijd voorbehouden voor je ouders. Dat kan pijnlijk zijn voor overlevende partners die niet zo goed overeenkomen met hun schoonouders. Het kan immers dat die dan de helft van de woning komen opeisen. Van Cauter: "De reserve voor de ouders wordt nu opgeheven. Deze regel wordt maatschappelijk niet meer gedragen. In een testament zal je kunnen beslissen om je ouders te onterven. We voorzien wel één beperking: een kwart van de nalatenschap kan nog altijd aangesproken worden als de ouders zorgbehoevend worden. Anders krijg je perverse effecten."

4 Geen pijnlijke verrassingen meer: huis houdt waarde

Een andere belangrijke hervorming is het wegwerken van ongewenste neveneffecten van schenkingen. Neem het voorbeeld van een vader die zijn zoon een huis schenkt ter waarde van 200.000 euro en zijn dochter hetzelfde bedrag in euro's. Dan kan de zoon voor onaangename verrassingen komen te staan als bij het overlijden van vader blijkt dat het huis sterk in waarde is gestegen, tot bijvoorbeeld 300.000 euro. In dat geval moet de zoon 50.000 euro extra aan zijn zus geven, wat soms neerkomt op een gedwongen verkoop van het huis. Van Cauter: "De huidige wet schrijft voor dat onroerend goed gewaardeerd wordt op het moment van de verdeling en roerend goed - of dat nu geld is of pakweg goud - op het moment van de schenking. Dat is niet meer evenwichtig. Daarom zal voortaan voor alle goederen de waarde op de dag van schenking worden vastgelegd, met indexering tot aan het overlijden."

5

Nieuwe partner heeft niks te zeggen over vroegere schenkingen

Wanneer iemand overlijdt, krijgt zijn partner vandaag levenslang vruchtgebruik van de gezinswoning en van de helft van de nalatenschap. "Ook dat kan tot pijnlijke toestanden leiden in het geval van nieuw samengestelde gezinnen. Als je vader je bij leven een appartement heeft geschonken, kan zijn nieuwe vrouw het vruchtgebruik van dat appartement komen opeisen op het moment dat je vader sterft. Daar passen we een mouw aan met deze hervorming. Op al wat de erflater weggeschonken had vóór hij hertrouwde, zal een nieuwe partner geen aanspraak meer kunnen maken."

6 Meer zekerheid voor samenwonende koppels

Het nieuwe erfrecht maakt tot slot komaf met een lacune in de wetgeving die niet zo bekend is. Wettelijk samenwonenden laten vandaag bij de aankoop van een woning heel vaak een zogenaamd 'beding van aanwas' opmaken door de notaris. Wanneer één van beiden plots overlijdt, gaat het huis dan naar de overblijvende partner.

Dénkt men, maar dat is vaak niet zo. "Als er in dat beding van aanwas een beëindigingsclausule zit - wat in de meeste gevallen zo is - dan kan de familie van de overledene alsnog de woning opeisen. Dat maken we nu waterdicht. Als je wil dat je huis na je overlijden naar je vriendin gaat, dan zal dat gebeuren. Meer rechtszekerheid, meer vrijheid", besluit Van Cauter.

Waarom deze hervorming?

"De wetgeving is niet meer aangepast aan de huidige gezinsvormen. In 2000 werden nog maar 5.100 wettelijke samenwoonsten gesloten, in 2014 waren dat er al 78.000. Bovendien leiden erfenissen vaak tot ruzies die levenslang blijven aanslepen. Met een erfovereenkomst is die kans klein", aldus Carina Van Cauter.

Wanneer gaan de nieuwe regels in?

Vandaag valideert de regering de principes van de hervorming, de stemming in het parlement is vermoedelijk voor midden 2017. Daarna wil justitieminister Geens (CD&V) een voldoende ruime overgangsperiode bewaren.

Wat met de hoge erfenistarieven?

Dat is werk voor de Vlaamse regering. Die heeft een verlaging van de meest extreme tarieven aangekondigd. Verwacht wordt dat minister Tommelein (Open Vld) die in 2017 doorvoert.

DIETER DUJARDIN