'De bankiers hebben een kort geheugen, wij niet'

Chaos is een Grieks woord. Metamorfose is dat ook. Ruim vier jaar na het uitbreken van de eurocrisis gloort er in Athene eindelijk een sprankje hoop. Ja, de schuldenberg van het land is met 175 procent van het bruto binnenlands product (bbp) nog altijd onhoudbaar hoog. En ja, de economische crisis blijft overal zichtbaar. In de bars en toeristische restaurants in het centrum van de stad zitten nauwelijks klanten en op de pijnlijk lege reclamepanelen langs de autosnelweg naar de luchthaven staan niet meer dan wat anarchistische protestslogans in zwarte graffiti.

'Maar voor het eerst geeft de regering minder geld uit dan er binnenkomt', zegt mijn Griekse taxichauffeur, die ondanks alles optimistisch probeert te blijven. 'Hopelijk is dit het keerpunt.'

Zelfs de financiële markten lijken er opnieuw in te geloven. De rente op tienjarig staatspapier zakte onlangs tot onder de 7 procent en staat daarmee bijna even laag als voor de eurocrisis. Zo laag dat de Griekse regering voor het eerst in vier jaar tijd weer geld wil ophalen op de kapitaalmarkt. De Grieken zouden nog voor Pasen voor twee miljard euro aan obligaties willen uitgeven. Gevolgd door een tweede uitgifte van twee tot drie miljard euro aan schuldpapier later dit jaar.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat we in het Zappeion in Athene, het oude Griekse parlement gelegen aan de prachtige nationale tuin in het centrum van de stad, twee voluntaristische politici aantreffen. Ook al moet minister van Financiën, Koen Geens, minutenlang al zijn overredingskracht aanwenden om de Griekse security ervan te overtuigen het dubbelinterview met Michel Barnier te laten plaatsvinden in de lobby van het prachtige gebouw. Want die is normaal exclusief voorbehouden voor de Europese excellenties van de eurogroep, die gedurende twee dagen in Athene informeel bijeenkomen onder het Griekse voorzitterschap.

Plaagstoot
'Kijk, ik ben een Belgische minister en dit is een Franse eurocommissaris, wij zijn toch niet staatsgevaarlijk?', probeert hij geduldig aan drie Grieken uit te leggen. Het is pas als Barnier er zich mee bemoeit dat de zaak snel geregeld raakt. Waarna de Franse eurocommissaris, die onder meer verantwoordelijk is voor financiële diensten, meteen de eerste plaagstoot uitdeelt. 'Ziet u nu hoeveel onderhandelaarstalent uw minister heeft?', zegt hij met een vette knipoog richting Geens. 'U bent te vriendelijk voor mij. Dat is wellicht omdat wij beiden Frans spreken', antwoordt die grijnzend, waarmee hij 'het compliment' terug naar afzender stuurt. Waarop beiden in een lach schieten.

De toon is meteen gezet. Wat volgt is een geanimeerd, bij momenten zelfs gepassioneerd gesprek met twee politieke geestesgenoten over een Europa tussen hoop en vrees. Over de noodzaak voor een strenger toezicht op de risicovolle activiteiten van de banken. En over de gevaarlijk groeiende kloof tussen de staat en de straat.

Jullie zijn hier niet zomaar. Vanmiddag (dinsdag) heeft de eurogroep Griekenland groen licht gegeven voor de uitbetaling van een nieuwe schijf noodkredieten van ruim 8 miljard.
Geens: Dat klopt. 6,3 miljard daarvan is meteen opvraagbaar. De rest van het bedrag is afhankelijk van voorwaarden.'
Barnier: 'Ik was er deze ochtend niet bij. Maar ik wil wel dit zeggen: de Grieken krijgen niet zomaar vers geld. Ze krijgen dat omdat ze de problemen onder handen nemen en hun beloftes nakomen. De Griekse regering heeft gisteren nog een uitgebreid pakket met soms pijnlijke maatregelen genomen om de economie verder te hervormen.'

Hoe belangrijk is dat voor ons? Vijf jaar geleden zouden de kranten in België daar nog vol over gestaan hebben. Vandaag spreekt haast niemand er nog over.
Barnier: 'Enorm belangrijk. We vergeten veel te snel in Europa dat de problemen van de een, heel snel die van de ander worden.'
Geens (diplomatisch): 'De Griekse regering getuigt van moed. Ze hebben dit weekend bij het doordrukken van het hervormingspakket enkele parlementsleden verloren. Voorlopig blijft het Griekse volk kalm. Maar er wordt met spanning uitgekeken naar de Europese verkiezingen. Dat wordt niet evident.'

De huidige Griekse regeringscoalitie heeft nu nog maar twee parlementsleden op overschot.
Barnier (zucht): 'Ik weet dat het moeilijk is voor regeringen om zulke pijnlijke beslissingen te nemen. Hier in Griekenland, maar ook elders in Europa. Gelukkig kunnen we zeggen dat Griekenland nu op de goede weg zit. De goede weg voor de Grieken zelf, maar ook voor de rest van Europa.'

Het einde van die weg is nog niet in zicht. Er wordt al hardop gesproken van een nieuwe verlenging van de looptijden van de noodkredieten en een verlaging van de rente die de Grieken moeten betalen.
Geens en Barnier (in koor): 'Dat ligt op dit moment niet op tafel.'
Geens: 'Dat is voor later misschien. Het zou een manier kunnen zijn om de Grieken te belonen voor hun inspanningen.'

Dat dit wellicht noodzakelijk zal zijn, blijkt al snel. Voor de tweede keer in drie dagen raakten Griekse betogers nog diezelfde avond voor de zoveelste keer slaags met politie en leger, die het historische centrum van Athene hermetisch hadden afgesloten. De betoging werd met traangas uiteengedreven. Alsof er in die vier jaar niks is veranderd.
De protestgangers scandeerden slogans tegen het pakket hervormingen dat de Griekse regering goedkeurde. Dat pakket voorziet in pijnlijke besparingen op de sociale zekerheid, een hervorming van de collectieve loononderhandelingen en een liberalisering van een aantal gesloten beroepen.
Dokters die werken in staatsziekenhuizen, eigenaars van apotheken en het personeel van de Griekse kustferry's hadden de dag voordien het werk al spontaan neergelegd. En ook de wanhoop bij veel andere inwoners in Athene blijft groot. 'Er zijn gewoon geen jobs. Al wie tussen 25 en 35 jaar oud is en gestudeerd heeft, verlaat Griekenland. En wie blijft, moet steeds meer belastingen betalen. Maar hoe doe je dat als je geen inkomen hebt', zucht een winkelier.

Geen 'sense of urgency'
Een dag later is er van het straatprotest niets meer te merken en bespreekt het kruim van financieel Europa - onder wie Geens en Barnier - een laatste verregaande hervorming van de Europese banksector. En dan blijkt dat de snel dalende rentes in Zuid-Europa ook een keerzijde hebben.

De 'sense of urgency' binnen de eurogroep, de zeventien ministers van Financiën van de eurozone, lijkt helemaal weg. Van een splitsing tussen deposito- en spaarbanken in Europa is al lang geen sprake meer. En ook voor het alternatieve voorstel van Michel Barnier (dat pas door het Europees Parlement behandeld zal worden na de verkiezingen van 25 mei) is in Athene bij weinig lidstaten veel enthousiasme. Maar de strijdvaardige Barnier laat zich daardoor niet ontmoedigen. Gesteund door Duitsland, en ook België, hoopt hij dat zijn voorstel na de Europese verkiezingen alsnog groen licht zal krijgen.

Mijnheer Barnier, van een bankensplitsing is geen sprake meer. Wat ligt er wel op tafel?
Barnier: 'Ik wil strengere regels voor de 29 bankreuzen in Europa, die vaak een balans hebben die gelijk is aan het bruto binnenlands product (bbp) van het land waarin ze gevestigd zijn. Als je die allemaal samentelt, dan zie je meteen dat ze een probleem vormen die de landsgrenzen van individuele lidstaten ver overstijgt.'

En gaat u hier in Athene een meerderheid vinden voor uw voorstel?
Geens (nadrukkelijk): 'Laat ik eerst zeggen dat ik het voorstel van commissaris Barnier gedurfd en stoutmoedig vind. Na al wat hij al heeft gerealiseerd, steekt hij nogmaals zijn nek uit.'
Barnier: 'Ik heb dit voorstel met opzet bewaard voor het einde. Omdat ik eerst wilde zien of alle andere maatregelen die we de voorbije vijf jaar hebben genomen - het eengemaakte Europese bankentoezicht, strengere kapitaalvereisten, een financieel vangnet voor banken in moeilijkheden - volstaan om de veiligheid van het financiële systeem te garanderen. Mijn antwoord daarop is: ja. Althans, voor het gros van de Europese banken.'

Te groot
Niet voor de dertig grootste banken?
Barnier: 'Neen. Deze banken zijn 'too big to fail, too complex to solve and too costly to save'. Voor deze banken moeten we verder gaan. In de geest van wat België nu doet. Alleen is er voor die banken Europese wetgeving nodig.'

Sommige grote landen, zoals Frankrijk en Duitsland, hebben daarop niet gewacht. Zelfs België heeft al eigen regels.
Barnier: 'Iedereen neemt zijn verantwoordelijkheid. Ik heb de mijne genomen. Ik vind mijn voorstellen redelijk. En ze zijn ook niet voor meteen.(wendt zich rechtstreeks tot Geens) Wanneer gaat de Belgische bankenwet alweer in?'
Geens: 'Sommige maatregelen, zoals de extra kapitaalbuffers voor de banken, zijn in België nu al wet.'
Barnier: 'Mijn voorstel kan daar perfect op aansluiten. De lijst van de grootste Europese banken wordt pas opgesteld in 2016, de toepassing is voor 2017 en de eerste boetes zijn pas mogelijk vanaf 2018.'

België had het zich makkelijk kunnen maken en wachten op Europa. Waarom hebt u dat niet gedaan?
Geens: 'De publieke opinie in ons land liet dat niet toe. De mensen willen dat hun spaargeld beschermd wordt tegen banken die extreme risico's nemen. Vandaar dat over de bankenwet bij ons nu al gestemd wordt.(dat gebeurde donderdag, red.) Wij zijn voorloper.'

Wat is het verschil met wat hier in Athene op tafel ligt?
Geens: 'Wij hebben in België een bankenwet die strengere regels oplegt aan alle banken. Niet alleen de grootbanken. Als een kleine bank failliet gaat, kan dat ook gevaarlijk zijn voor het spaargeld. De Belgische bankenwet legt ook andere accenten. Een voorbeeld? Onze definitie van speculatieve transacties, en de mogelijke uitzonderingen erop. Maar wat het principe betreft, zitten we op dezelfde lijn: we willen allebei een verbod op handel voor eigen rekening van de banken. En dat in de geest van de nieuwe regels die de VS wil invoeren.'
Barnier (knikt instemmend): 'Het kan niet dat banken speculeren met het spaargeld van de mensen, zonder dat ze daarvan op de hoogte zijn en zonder dat ze daarvoor vergoed worden.'

Maar de banken mogen wel blijven speculeren in opdracht van de klanten?
Geens: 'Ook daar hebben we nu in België duidelijke regels voor. Vanaf een bepaalde drempel zullen ze de zakenbank intern moeten afscheiden van de rest van de bank. Voor die risicovolle activiteiten zullen ze een grotere kapitaalbuffer moeten aanhouden om eventuele verliezen op te vangen.'
Barnier: 'Mijn voorstel gaat daar wat minder ver in. Ik wil de Europese toezichthouder responsabiliseren. Dat betekent dat de toezichthouder kan beslissen om vanaf een bepaald volume aan speculatieve transacties in opdracht van de klant, dat deel van de bank in een apart filiaal onder te brengen.'

Denkt u dat we daarmee op beide oren kunnen slapen? Neem nu het nieuwe vangnet voor de banken, het SRM. Dat zal slechts 55 miljard euro bevatten. Dat lijkt te weinig.
Barnier: 'Ik hoop dat we dat vangnet niet nodig zullen hebben. Alle maatregelen die we genomen hebben, dienen net om zo'n nieuwe crisis te voorkomen. En het voorstel dat ik nu op tafel leg, is net bedoeld om de laatste risicozone verder in te perken: de echt grote banken à la BNP Paribas en Deutsche Bank.'
'En als er toch een nieuw crisis komt, zal die minder kosten dan de vorige. Net omdat we deze keer beter voorbereid zijn, dankzij dat nieuwe vangnet. Vergeet niet dat het SRM (Single Resolution Mechanism) bovenop de 55 miljard, extra geld zal kunnen lenen op de markten.'
Geens: 'Onderschat dat bedrag niet. De vorige crisis heeft België ook enorme bedragen gekost: in totaal zo'n 15 miljard. Dan is 55 miljard toch een pak meer.'

De banken zelf vinden dat jullie te streng zijn. Als we hen mogen geloven, is het de overdreven regeldrift van de overheden die een herstel van de economie in Europa bemoeilijkt.
Barnier (fijntjes): 'De banken zeggen dat altijd. De bankiers hebben een kort geheugen, wij niet. Dat kan een overheid zich niet permitteren.'
Geens: 'De banken leven al sinds eind jaren negentig in een klimaat van lage rente. En dan is het voor hen moeilijk om evenveel geld te verdienen als ze zouden willen.(grijnst ondeugend) Lange tijd deden ze dat door te investeren in risicovolle producten met een hoog rendement. Maar net dat leidde tot de crisis. Wij zitten hier niet om aan de banken te zeggen: doe maar als vroeger. Wel om het spaargeld te beschermen.'
Barnier: 'Ik geloof niet in zelfregulering. Banken denken dan al snel maar aan één ding: zoveel mogelijk geld verdienen in zo weinig mogelijk tijd. Veel bankiers zijn hun zakken gaan vullen, zonder zich nog te bekommeren om de reële economie. Wat wij de voorbije vier jaar hebben gedaan, is zorgen voor een duidelijk wettelijk kader voor de banken, zodat zij hun slechte gewoontes veranderen.' 

Nico Tanghe / foto's Yannis Kontos