Ook als België de capaciteit van de gevangenissen optrekt, zal het aantal gevangen blijven stijgen. Dat zegt Koen Geens (CD&V), maar klopt dat?
Wat is de stelling?
“Als je de capaciteit van de gevangenissen optrekt, zal ook het aantal gevangenen altijd wel stijgen.” Dat zegt Koen Geens, Kamerlid voor CD&V, in een interview met Het Nieuwsblad.
Wat is de context?
De voorbije dagen hielden negen Belgische gevangenissen de deuren gesloten voor nieuwe gevangenen. Uit protest tegen de overbevolking. Het Nieuwsblad vroeg aan Koen Geens, voormalig minister van Justitie in de regering Michel, naar zijn kijk op de zaken. In dat interview onderschrijft Geens onder meer dat er meer gevangenissen bij moeten komen. “We moeten kwalitatieve gevangenissen hebben. Nu duurt de bouw ervan veel te lang”, klinkt het.
Al maakt de christendemocraat meteen ook een belangrijke kanttekening bij die oplossing. “Als je de capaciteit optrekt, zal het aantal gevangenen altijd wel stijgen.” Geens verwijst daarbij naar de Verenigde Staten. “Daar zit één procent van de bevolking in de cel zit. Bij ons is dat 0,1 procent.”
Hoe zit dat juist?
Op dit moment zitten er in België 12.382 mensen in de gevangenis en dat terwijl er maar plaats is voor 10.736 gevangenen. Daarmee komt de overbevolkingsgraad vandaag op 15,5 procent te liggen. Dat is al iets lager dan één jaar geleden. In 2023 waren er 11.402 gedetineerden voor 9.755 plaatsen, wat ongeveer 17 procent te veel is. Nochtans heeft de regering de afgelopen legislatuur wel extra plaatsen gecreëerd, 1.200 in totaal. Maar het absolute aantal gevangenen is daarentegen wel gestegen, zoals Geens aangeeft. Van 10.559 gedetineerden in 2019 naar 12.382 in 2024.
“Als je een nieuwe rijstrook aanlegt, los je de file nog niet”, analyseert Tom Daems (KU Leuven) de cijfers. “Wij moeten de instroom aanpakken.” Hij geeft Geens dan ook gelijk dat extra capaciteit geen structurele oplossing is voor het probleem van de overbevolking. “Dat leren we ook uit het verleden. In 2008 al kampte toenmalig minister van Justitie Jo Vandeurzen (CD&V) met een tekort van 1.500 plekken. Sindsdien zijn er gevangenissen bijgekomen in Beveren, Marche-en-Famenne, Haren en Dendermonde. Maar de tekorten zijn alleen maar toegenomen. Op dit moment zijn er zo’n 1.600 plaatsen tekort.”
Ook Daems ziet gelijkenissen met de VS. “Daar is door een foutief capaciteitsdenken het fenomeen van massa opsluiting ontstaan”, zegt de criminoloog. “Begin jaren zeventig ging de gevangenispopulatie in de Verenigde Staten fors de hoogte in. De overheid heeft toen maatregelen genomen om de capaciteit op te schalen. Maar dat maakte dat in het begin van de 21ste eeuw maar liefst twee miljoen mensen achter de tralies zaten.”
Toch is er geen één op één verband tussen het stijgend aantal gevangen en het stijgend aantal plaatsen in de gevangenis, volgens criminologe Diete Humblet (VUB). “Het is een en-en-verhaal”, zegt ze. “Om te begrijpen waarom het aantal gevangen stijgt, moeten we ook de strafrechtelijke cultuur in ons land en de heersende attitudes bij de rechters mee in rekening nemen. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat het voor rechters aantrekkelijker is geworden om mensen naar de gevangenis te sturen, zowel bij een effectieve veroordelingen als bij een voorlopige hechtenis.”
Daarbovenop verhoogt een gevangenisstraf de kans op recidive, volgens de onderzoekster. “Wie een gevangenisstraf gekregen heeft, heeft meer kans om op een later moment opnieuw in de gevangenis te belanden dan iemand die voor dezelfde feiten een andere straf gekregen heeft.” Ook Karel Van Cauwenberghe, onderzoeksrechter op rust, haalt dat pijnpunt aan. “We moeten meer inzetten op het vermijden van nieuwe feiten”, zegt hij. “Als we dat probleem niet aanpakken, zullen alle gevangenissen die we bijbouwen blijven vollopen. Gedetineerden moeten begeleid worden tijdens hun detentie, zodat ze niet hervallen in hun criminele activiteiten na het uitzitten van hun straf.”
Wat is de conclusie?
Hoewel ons land extra plaatsen creëert in de gevangenissen, blijft het aantal gevangen in absolute getallen toenemen. Meer capaciteit is dus geen oplossing voor de overbevolking in de gevangenissen. “Het probleem wegwerken vergt een andere aanpak”, zegt criminoloog Tom Daems. “Denk maar aan alternatieve straffen, vroegere vrijlatingen en kortere periodes van voorlopige hechtenis.”