Met de aanstelling van Koen Geens als koninklijk opdrachthouder, na het optreden van Joachim Coens als co-informateur, lijkt het erop alsof de CD&V weer aan zet is. De christendemocraten boksen nog boven hun gewicht, maar stapje voor stapje doen ze weer waar ze ooit goed in waren: leiden.
Het persoverzicht van het voorbije weekend was een goede illustratie van welke partij mag meesurfen op de golven van de week, en welke partij de voetjes nat mag houden aan de waterlijn van het strand. De CD&V is aan het surfen. Zaterdagochtend lag er geen enkele voorpagina in de krantenkiosk zonder daarop de naam van CD&V'er Koen Geens, minister van Justitie, vicepremier en nu ook koninklijk opdrachthouder. De dag erna kreeg jongerenvoorzitter Sammy Mahdi, tevens runner-up bij de vorige voorzittersverkiezingen, alle plaats in de krant De Zondag om zijn visie toe te lichten op de politiek en zijn partij. Tijdens De Zevende Dag gaf CD&V-voorzitter Joachim Coens uitleg bij zijn voorbije informatieopdracht.
Coens' houding deed denken aan CVP-coryfeeën als Wilfried Martens en Jean-Luc Dehaene in hun betere dagen: niet uit het lood te slaan.
Voor wie oud genoeg is om het zich te herinneren, deed Coens' houding denken aan CVP-coryfeeën als Wilfried Martens en Jean-Luc Dehaene in hun betere dagen: niet uit het lood te slaan, bij moeilijke vragen niet kregelig maar juist extra duidelijk reageren, en van de eerste tot de laatste seconde van de opname uitstralen dat je spreekt namens een partij die haar verantwoordelijkheid wil en durft opnemen, zeker wanneer anderen al maanden aarzelen. Op het gekuiste West-Vlaams van de CD&V-voorzitter valt nog wat aan te merken, aan de rest van dit tv-optreden niet.
Vervolgens haastte Coens zich naar de RTBF-vleugel van het gebouw, en ook op de Franstalige openbare omroep maakte hij een goede indruk. Getuige daarvan de tweets van Béatrice Delvaux van Le Soir: 'Men moet echt tevreden zijn met de aanwezigheid van Joachim Coens in de studio bij Christophe Deborsu. Te veel Vlaamse en Franstalige toppolitici verantwoorden zich niet graag voor "die andere publieke opinie". Deze hier antwoordde op alle vragen. Hij erkende dat hij de aanstelling van Geens pas vernam op het paleis. Hij verzette zich tegen het beeld dat (de CD&V) vastgekleefd zit aan de N-VA. Of men het nu eens is met hem of niet, il est cash en hij neemt de tijd. Nuttig!'
Coens zette de toon voor zijn partijleden. In De Zevende Dag mocht ook ex-premier Yves Leterme als elder statesman de huidige patstelling analyseren. Even later nam CD&V'ster Els Van Hoof het voortouw in een Kamerbreed debat over de euthanasiewet: ze kende haar dossier en wist waarom haar partij wat wilde veranderen. Ook al naar aanleiding van het euthanasieproces was nog een CD&V-glorie, Miet Smet, aan het woord gekomen op Radio 1: haar echtgenoot Wilfried Martens had in 2013 voor euthanasie gekozen. En natuurlijk gaf Smet ook haar mening over de politiek, haar partij en de regeringsvorming. Ook al zeiden ze niet allemaal hetzelfde, CD&V'ers waren ineens all over the place. En geen enkele van de geïnterviewde christendemocraten liet zich in het nauw drijven.
Zet van Filip
Zo veel CD&V'ers er te zien en te horen waren, zo weinig interesse was er voor de N-VA. Zeker, in Het Belang van Limburg mocht Zuhal Demir een meganatuurgebied in oostelijk Limburg voorstellen. Theo Francken haalde de tv met een nieuw voorstel om het leven van asielzoekers te verstrengen. Maar het geheel oogde als 'politiek op automatische piloot'. N-VA'ers als Bart De Wever, Jan Jambon en zelfs Ben Weyts hadden alweer een vrij weekend. Het is een wet van Meden en Perzen: een partij die haar politieke leiderschap niet zelf waarmaakt, wordt ooit bijgebeend door de concurrentie.
Toch had de onverwachte wissel, vrijdagavond, tussen informateurs Joachim Coens en koninklijk opdrachthouder Koen Geens kunnen zorgen voor interne spanningen in de CD&V. Coens zei op tv dat hij zelf dacht dat Paul Magnette (PS) en Bart De Wever (N-VA) aan zet zouden komen, en misschien zelfs De Wever alleen. Dat dacht die laatste ook: hij stond 'met gepoetste schoenen' te wachten op een uitnodiging van het paleis.
Maar de koning koos dus voor Koen-met-de-pet. Het was gissen naar de redenen van de plotse keuze voor Geens. Soms werd zijn aanstelling uitgelegd als een gevolg van plots opstekende paniek in het paleis bij het vernemen van de stilaan rampzalige omvang van het begrotingstekort: 1,85 procent van het bruto binnenlands product, bijna 9 miljard euro, bijna dubbel zoveel als gedacht. De keuze van Koen Geens zou dan een noodgreep zijn van koning Filip, bedoeld om een schokeffect te creëren. Maar bij wie? Bij de deels apathische, deels kregelige publieke opinie? Of in de Wetstraat - zou het echt waar zijn dat de PS en de N-VA van nijd zitten te handenwringen omdat Geens aan zet is gekomen?
De meest logische en dus meest aannemelijke uitleg is dat de keuze voor Koen Geens een weloverwogen zet is van het paleis. Als men de gebeurtenissen van de laatste week bekijkt, begon het wellicht vorige maandag, toen de opdracht van informateurs Coens en Bouchez met (amper) één week werd verlengd. Het is gissen naar de reden voor die ultrakorte verlenging, maar hoe dan ook wist de koning maandag dat hij donderdag de 'gestelde lichamen' zou toespreken, en wat hij dan zou zeggen. Namelijk dat 'de tijd is gekomen om de inspanningen van de voorbije acht maanden te verzilveren, exclusieven te laten vallen en eindelijk een volwaardige regering te vormen'. En dat 'het geduld van de burgers niet gezien mag worden als onverschilligheid'. Dat laatste was een fijne, discrete manier om erop te wijzen dat de politici ooit rekenschap zullen moeten afleggen aan de burgers, eventueel bij vervroegde verkiezingen - zonder die beladen woorden ook expliciet te hoeven uitspreken.
Als Filip zo'n toespraak had gehouden meteen nadat hij zelf een nieuwe informateur had aangeduid, zou iedereen zeggen dat het paleis zijn 'mannetje' opzichtig aan de hand hield. Nu pakte de koning, welgeteld één dag na zijn toespraak, uit met een man die geen enkele topper in de Wetstraat had verwacht. Behalve hijzelf en zijn kabinetschef. Vincent Houssiau is een Franstalige diplomaat die politiek gevormd werd op de topkabinetten van Vlaamse christendemocraten, van Herman Van Rompuy en Yves Leterme via Steven Vanackere tot Koen Geens. In 2017 volgde hij Frans van Daele op als kabinetschef van koning Filip. Het optreden van een koninklijk kabinetschef staat of valt met de kwaliteit en de omvang van zijn netwerk. Bij Houssiau is dat voor een niet onbelangrijk deel christendemocratisch - net zoals bij zijn voorganger Van Daele, trouwens. Van Daele is zelfs een übernetwerker. Net als Koen Geens.
Er hoeft geen complot gezocht te worden achter het feit dat Geens zich vandaag in het centrum van 's lands politieke besluitvorming bevindt. Maar het lijkt er wel op dat zijn benoeming past in een script waarvoor christendemocraten graag willen tekenen. In haar commentaar op de sociale media alludeerde Vlaams viceminister-president Hilde Crevits (CD&V) expliciet naar zo'n scenario: 'Centrumkracht is nodig in dit politieke landschap, dixit Yves Leterme in De Zevende Dag. Akkoord. En van daaruit zoeken naar stabiele regering waarin je de sterkste formaties meekrijgt. Gevoelige opdracht voor ervaren Koen Geens, goed voorbereid door Joachim Coens.'
Linke slimmigheden
Koen Geens lijkt op dit moment de juiste man op de juiste plaats, terwijl hij in werkelijkheid er weinig voor deed om op die positie te raken. En dat in een milieu waar ambitieuze voorgangers ooit een figuurlijke moord zouden hebben gepleegd om het vertrouwen van het paleis te winnen en gevraagd te worden om een regering te (helpen) vormen.
Geens was dan wel een belangrijke naam achter de schermen in het katholieke netwerk dat de zuil en het land bestuurde, hij hield zich aanvankelijk ver van de politiek. Hij maakte naam als hoogleraar aan de Leuvense rechtenfaculteit, en stichtte in 1994 het invloedrijke advocatenkantoor Dieux, Geens & Partners, het huidige Eubelius. Pas in 2007 stapte hij voor het eerst over naar de actieve politiek. Hij werd de (economische) kabinetschef van de nieuwe Vlaamse minister-president Kris Peeters, en bleef dat tot 2009. Toen leek Geens mentaal echt afstand te hebben genomen van de actieve politiek. Hij nam zijn taken opnieuw op bij Eubelius en aan de Leuvense universiteit, waar hij deelnam aan de rectorverkiezingen (hij verloor die van Mark Waer). Hij werd voorzitter van 'Vlaanderen in Actie' (VIA), voorzitter van de Lessius Hogeschool, voorzitter van Le Concert Olympique ook - het orkest van Jan Caeyers - , werd genoemd als voorzitter van de Vlaamse investeringsmaatschappij GIMV enzovoort.
Er móét niets meer om Koen Geens te doen slagen in het leven en in de politiek. En dus mag alles. Die vrijheid is zijn grote kracht.
Dat veranderde allemaal weer in december 2011. Steven Vanackere (CD&V) was als vicepremier en minister van Financiën niet meer in staat om de storm te trotseren die was opgestoken bij zijn afhandeling van het Arcodossier. Uitgeput en gedesillusioneerd gooide Vanackere de handdoek in de ring. Om een dreigende crisis te bezweren (die begonnen was in de schoot van de katholieke zuil) koos partijvoorzitter Wouter Beke als opvolger van Vanackere onverwachts voor Geens. Voor een technocraat die al na twee jaar de politiek verlaten had. Zijn naam alleen al leidde tot opluchting bij de CD&V-top en geruststelling op de kabinetten van de coalitiepartners: toen al had Koen Geens een ijzersterke reputatie. Hoewel hij als minister van Financiën en zeker van Justitie de voorbije jaren meermaals onder vuur is gekomen, kon de politieke tegenstand de voorbije negen jaar weinig noemenswaardige deuken in die reputatie slaan. Herman Van Rompuy mag de bedenker zijn van het begrip 'rustige vastheid' (voor christendemocratische politici), Koen Geen is er al enkele jaren de verpersoonlijking van. Waarom zou hij zich laten opjagen? Jazeker, hij is best ambitieus - anders verzamel je tijdens je beroepsleven geen cv zoals dat van hem. Maar er móét niets meer om Koen Geens te doen slagen in het leven en in de politiek. En dus mag alles. Die vrijheid van optreden is zijn grote kracht. Samen met zijn dossierkennis, zijn politieke feeling, zijn onderhandelingstechniek, zijn persoonlijke charme. En vooral: zijn linke slimmigheden.
Een voorbeeld? Toen hem als minister van Justitie gevraagd werd naar zijn mening over het euthanasieproces in Gent, toonde hij meteen empathie met de beschuldigde artsen - 'Als arts euthanasie uitvoeren en van gifmoord beschuldigd worden, wens je niemand toe.' Zo'n antwoord verwacht je niet van een CD&V'er, want die partij had juist bakken kritiek op de slordige manier waarop euthanasie kennelijk soms wordt toegepast. Intuïtief deed Geens wat niemand verwachtte, zeker de artsen en de georganiseerde vrijzinnigheid niet: empathie tonen met de beschuldigden. Waarna hij in één moeite door besloot dat daarom de euthanasiewet het best wordt aangepast. Dat is precies de opening die zijn partij beoogt.
Slecht nieuws voor N-VA
In die zin is het optreden van Koen Geens géén goed nieuws voor de N-VA en Bart De Wever. PS'ers als Elio Di Rupo en Paul Magnette vallen makkelijk te diaboliseren in de Vlaamse publieke opinie. Met de minzame, immer beleefde en bijwijlen grappige Koen Geens lukt dat veel minder goed. De Wever en de N-VA hebben het bij herhaling geprobeerd, telkens als er een gevangene was ontsnapt of iemand op het kaduke departement van Justitie wéér steken had laten vallen. Het is zelfs De Wever geen enkele keer echt gelukt om Geens onderuit te halen.
Natuurlijk heeft Geens ook zijn zwakke kanten. Om met het belangrijkste te beginnen: Geens is een CD&V'er. Hij hoort bij een partij die eigenlijk te klein is om de leiding van een regeringsvorming op zich te kunnen nemen, laat staan om de volgende federale premier te leveren. Maar sinds Charles Michel en zeker Sophie Wilmès hoeft dat geen onoverkomelijk probleem meer te zijn. Intussen formuleert Geens zijn opdracht met de voorzichtigheid die hem zo kenmerkt. Hij zal deze week 'gesprekken aangaan die een initiatief kunnen inleiden om tot een volwaardige regering te komen'.
Koen Geens zal niet alleen de PS maar vooral de N-VA dwingen om kleur te bekennen: willen ze echt meeregeren, in de wetenschap dat dit politiek eigenlijk alleen maar kan met de PS erbij (toch als het VB uitgesloten blijft). Met Bart De Wever als informateur was de kans groot dat de N-VA-voorzitter eerst alle andere partijen had uitgenodigd om kleur te bekennen, en het moment zou uitstellen om dat zelf te doen. Met Koen Geens als gespreksleider ligt dat anders. Als de N-VA inderdaad echt wil meepraten, zal Geens hen graag naar de onderhandelingstafel leiden. Als de N-VA dat daarentegen níét zou willen, dan zal Geens dat uiteindelijk moeten vermelden in zijn rapportering aan de koning. Vervolgens zal hij ook, vanuit zijn functie, aan elke krant en op iedere zender tot in de details uitleggen waarom de N-VA niet wil meedoen. Op dat moment kan Geens aan voorzitter Joachim Coens het argument geven om in eigen CD&V-achterban dan toch het debat over een regering zonder de N-VA te openen, en om aan zijn eigen partijleden en de Vlaamse kiezers uit te leggen waarom de CD&V niet vastgelijmd zit aan de N-VA: omdat de ene partij zich verantwoordelijk opstelt, en de andere niet. Dan krijgt Coens een kans om inhoudelijk het verschil in de verf te zetten tussen beide partijen.
Onderdanige tjeven
Zo kan de CD&V zich bij de modale tv-kijker weer profileren als de partij van de politici die de problemen oplossen en het land leiden. Dat was al geleden van 2010, toen Jean-Luc Dehaenes poging om tot een communautair compromis te komen werd getorpedeerd door de Open VLD, waar de jonge partijvoorzitter Alexander De Croo het slechte advies had gekregen dat de val van een regering met CD&V-premiers zou leiden tot groot electoraal succes voor de eigen partij.
Dus trok De Croo de stekker eruit, zoals dat toen heette. Sindsdien ligt de politieke leiding van Vlaanderen niet meer bij de CD&V of de Open VLD, maar bij de N-VA. In het beste geval speelt de CD&V nu al bijna tien jaar de rol van bijzitter: de Vlaamse christendemocraten zijn de vaste leveranciers van vicepremiers en ministers die zich ofwel verzetten tegen de N-VA (Kris Peeters), of die zich in de schoot van de regering goed- of kwaadschiks neerleggen bij de lijn die de N-VA heeft uitgezet (de CD&V-ministers in de Vlaamse regering).
In die zin bestaat het grote obstakel voor een eventuele renouveau van de CD&V uit de talloze tjeven die als het ware getraind zijn in inschikkelijkheid voor en onderdanigheid aan de N-VA. En natuurlijk uit N-VA-voorzitter Bart De Wever, die niet zomaar zal toestaan dat de CD&V en stoemelings, en bovendien met stille hulp van het paleis, opnieuw de rol probeert over te nemen die zijn partij zich toegeëigend heeft: die van de centrale spelverdeler van de Vlaamse politiek.
Bron: Knack