Na de paasvakantie stemt het parlement een wetsaanpassing die het strafbaar maakt om genocides die erkend zijn door een internationaal strafhof te ontkennen, minimaliseren of verheerlijken. Voorlopig zal dit vooral gelden voor de volkerenmoorden in Rwanda en Srebrenica. Er komt evenwel meteen kritiek.

Dit weekend trekt premier Charles Michel (MR) naar Rwanda voor de herdenking van de genocide die het leven kostte aan naar schatting 800.000 Tutsi's en gematigde Hutu's. Ook 22 Belgen kwamen om, onder hen 10 blauwhelmen. De genocide begon met de moord op president Habyarimana, op 6 april 1994, exact 25 jaar geleden. Michel kan zondag aan president Paul Kagame overmaken dat België werk maakt van een wet die het strafbaar maakt om de Rwandese genocide te ontkennen.

Het gaat niet om een uitbreiding van de negationismewet, die het ontkennen of minimaliseren van de Holocaust sinds 1995 strafbaar stelt, maar om een aanpassing van de antiracismewet. "De negationismewet blijft voorbehouden voor de zeer uitzonderlijke, gruwelijke aard van de Holocaust zodat er niet de minste indruk van relativering zou kunnen ontstaan", zegt minister van Justitie Koen Geens (CD&V).

Het kabinet-Geens werkte al langer aan een wetsontwerp, en had dat zo goed als klaar, maar door het vertrek van N-VA uit de regering, kwam het initiatief bij het parlement te liggen. Uiteindelijk gaat het om een wetsvoorstel van N-VA'er Sophie De Wit, mee ondertekend door Kamerleden van CD&V, MR en Open Vld. Na het paasverlof stemt het parlement hierover.

Concreet worden het ontkennen, schromelijk minimaliseren, rechtvaardigen of goedkeuren van genocides, misdaden tegen de mensheid of oorlogsmisdaden strafbaar, op voorwaarde dat ze erkend zijn door een internationaal gerecht, zoals het Internationaal Strafhof in Den Haag. Het ontkennen van de genocides van Rwanda en voormalig Joegoslavië (Srebrenica) zal dan strafbaar zijn. De Armeense genocide, een gevoelig onderwerp in Turkije, blijft buiten schot, omdat daarover geen beslissing is van een internationaal gerecht.

Oorlogsmisdaden die in de toekomst door een internationaal strafhof zijn veroordeeld, zullen er wel onder vallen. Dat kan van belang zijn voor de misdaden van IS, want de regering is op zoek naar medestanders voor een internationaal strafhof voor de terreurgroep.

België zet met deze wetsaanpassing Europese regelgeving om in Belgisch recht. Buurlanden zoals Frankrijk en Luxemburg hebben al gelijkaardige negationismeregels. De timing van deze bekendmaking, vlak voor de herdenking in Rwanda, is geen toeval.

"De Rwandese genocide liet diepe wonden na bij de slachtoffers", zegt minister Geens. "We drukken ons medeleven met hen uit. Het minimaliseren van dergelijke genocide kan onder geen enkele omstandigheid."

Een aantal experts waarschuwt echter dat dit wel eens vooral symbolische waarde zou hebben. Zo stelt het voorstel expliciet dat het moet gaan om 'negationistische betogen die geweld of haat aanwakkeren'. "Die intentie gaat ontzettend moeilijk te bewijzen zijn", zegt emeritus professor recht en expert van de Rwanda-genocide Filip Reyntjens (UAntwerpen).

Een ander probleem is hoe je de genocide in Rwanda definieert. Het Rwanda-tribunaal heeft de hoofdverantwoordelijken voor de genocide op de Tutsi-bevolking berecht. Weinig twijfel dat dit om een genocide ging. Een aantal andere zaken zijn minder helder. Was er bijvoorbeeld ook sprake van een genocide op de Hutu's?

"Wie nog maar vraagt of ook het FPR van huidig president Kagame geen oorlogsmisdaden heeft begaan, wordt beschouwd als genocide-ontkenner en zelfs bijna medeplichtige." Reyntjens spreekt uit ervaring, want hij kreeg dergelijke verwijten na een tekst met de titel 'de genocide van de Tutsi's in Rwanda'.

'In de zak van Kagame'

Jean Flamme, die in 1994 als Advocaat zonder Grenzen naar Rwanda trok en op het Rwanda-tribunaal pleitte, noemt de nieuwe negationismeregels "ontstellend nieuws". Hij heeft een boek uit waarin hij spreekt over een "samenzwering van de machtigen" om de genocide enkel in de schoenen van de Hutu's te schuiven.

"De politiek van Kagame bestaat erin om zijn versie van wat er in 1994 is gebeurd internationaal te betonneren. Als België dat wil doen, zit het gewoon in de zak van Kagame, een van de grootste oorlogsmisdadigers. Maar het Rwandese regime is natuurlijk de poortwachter voor het goud van Congo", zegt Flamme.

Ook Marie Bamutese, die de volkerenmoord overleefde, getuigde enkele weken geleden in De Morgen hoe Kagame en zijn entourage niets willen horen over hun geweld in de aanloop naar de genocide. "Iedereen die het over oktober 1990 heeft (de eerste aanval door Kagame's FPR op het toenmalige regime, MR/BST), wordt door de Rwandese overheid als negationist weggezet", zei Bamutese.

Zo'n opvatting zal in België uiteraard niet leiden tot een veroordeling, al was het maar omdat de intentie om haat te zaaien ontbreekt. Maar tegenstanders zoals Flamme vrezen dat het de positie van Kagame versterkt en de mond kan snoeren van wie een genuanceerder narratief hanteert.

Het kabinet-Geens benadrukt dat het er vooral om gaat om de genocideslachtoffers te beschermen, zeker gezien "de ruime aanwezigheid van de Rwandese bevolking in België".

BRUNO STRUYS EN MAARTEN RABAEY