Ja, met minder intern geruzie was de federale regering tot grootsere dingen in staat geweest. Koen Geens kijkt vooruit naar het gerechtelijk jaar, terug op de aflopende regeerperiode, en neer op het populisme. 'Ik ben geen volksmenner.'

Van onze redacteurs Matthias VerbergtSimon Andries

LeuvenVoor Koen Geens (CD&V) begint vandaag het laatste gerechtelijk jaar als minister van Justitie in de regering Michel-I. Tussen aanslagen, cipiersstakingen en uitgezette criminelen door, overspoelde hij sinds 2014 de juridische wereld met nieuwe wetten, hervormingen en herschreven wetboeken. Maar justitie blijft een logge tanker. Bij de traditionele mercuriale redes die bij de opening door de topmagistraten worden uitgesproken, verwacht hij naar eigen zeggen geen applaus. 'Wel, in het beste geval, een beleefd stilzwijgen.'

Uw werk op justitie werd vaak overschaduwd door incidenten. Is het, nu het kalmer is, tijd om te oogsten?

'We hebben ontzettend veel gedaan, en gaan nog meer doen. Maar in de politiek is het zoals in het wielrennen: soms wil men, ondanks een rijkgevuld palmares, alleen zien welke koers je niet gewonnen hebt.'

Hoe denkt u dat uw ministerschap herinnerd zal worden? Uw 'potpourriwetten' of nieuwe wetboeken maken weinig los.

'Als je kijkt naar wat de mensen het meest raakt, ben ik geneigd de maatregelen rond internering te zeggen. Eindelijk zitten die mensen waar ze thuishoren, en daar ben ik ontzettend blij mee. Nog iets dat velen aanbelangt, is het nieuwe erf- en huwelijksvermogensrecht.'

Toch blijft u vanuit de juridische wereld kritiek krijgen. Onder meer dat het te snel gaat.

'Ik moet toegeven dat Justitie nog altijd geen wolk van vreugde is. En juristen zijn erg mondig. Als overlevingsstrategie uit men zich fors, zoals een advocaat in een rechtbank. Ik kan daar tegen.'

Veel kritiek kwam er ook op de wet op woonstbetredingen van u en collega van Binnenlandse Zaken Jan Jambon. Eerder gaven N-VA-bronnen al aan dat die er niet meer zou komen. Is de wet definitief begraven?

'In Franstalig België is de wet 'inaudible' gebleken, of taboe. Dan is het niet evident dat ze er deze legislatuur nog komt.'

Ze komt er dus niet?

'Als ik zeg dat het niet evident is dat de wet er nog komt, dan begrijp je wat ik bedoel. De regering heeft van zowat elke Brusselse of Waalse gemeente een motie gekregen om er niet mee door te gaan. Ik betreur dat, want de wet was veel beter dan de bestaande toestand. De politie dacht dat een huiszoeking zomaar mocht, zonder tussenkomst van een onderzoeksrechter. Deze wet was in het voordeel van de rechtsbescherming.'

Wat ligt er verder nog op de plank?

'Het invoeren van een minimale dienstverlening voor het gevangenispersoneel. Daar zitten we al veertig jaar op te wachten, maar het zal wellicht deze regeerperiode eindelijk lukken. Ook het nieuwe vennootschaps-, straf-, verbintenissen- en zakenrecht moeten nog allemaal worden afgerond. Voorts maken we ook werk van de hervorming van de juridische beroepen.'

Kan u zeggen aan de Belg: de notaris wordt goedkoper?

'Ja. Op zijn minst zullen de tarieven een correctere weergave zijn van wat de inspanning voor de notaris is. Ik hoop dat nog deze legislatuur rond te krijgen.'

Zal de bijsturing verder gaan dan de voorstellen in de studie van de sector zelf, die u bestelde?

'Wellicht wel, maar meer kan ik daar nog niet over zeggen. De publieke opinie is streng voor notarissen, maar zij staan open voor kritiek.'

Winterakkoord

Afgelopen zomer sloot de regering-Michel opnieuw een groot akkoord. Speerpunten daarin waren de arbeidsdeal en het verder uitwerken van de koppeling tussen de beursgang van Belfius en het terugbetalen van de Arco-coöperanten.

Kan u beloven dat er deze keer geen winterakkoord nodig is om alle eindjes aan elkaar te knopen?

'Nee, dat kan ik niet. Ik vind wel dat de regering hard is aangepakt over het zomerakkoord. Dit is onze vierde zomer, en het was de beste van allemaal. Vergelijk bijvoorbeeld met 2015: de taxshift was een erg moeilijke bevalling, en dat zie je eraan.'

Als deze sfeer er de afgelopen vier jaar was geweest, waren jullie dan tot grootsere dingen in staat geweest?

( denkt lang na) 'Dat denk ik wel, ja. Later zal blijken dat we heel veel goede dingen hebben gedaan. Politiek is geen sport voor doetjes, maar we hebben het mekaar niet altijd gemakkelijk gemaakt.'

Dan hebt u het ook over Kris Peeters.

'Ik heb het niet over personen, maar over een perceptie en een sfeer. Dat zit nu goed.'

Waarom duurde het zo lang?

'Dat heeft te maken met acclimatisering.'

Of het feit dat de belangrijkste beslissingen achter de rug zijn, en de verkiezingen naderen?

'Verkiezingen zouden net momenten van profilering kunnen opleveren. Maar we hebben elkaar gevonden. Daarom was het moeilijk om te verstaan waarom daar zo op werd geschoten.'

Bijvoorbeeld wegens de Arco-deal? Gaat die er nu zeker komen?

'Normaal gezien moet die er komen. We zullen zien wat daarrond gebeurt de komende maanden.'

Zijn we niet op het punt gekomen dat uw partij moet toegeven dat ze er alles aan gedaan heeft, maar dat het gewoon niet lukt?

'Daarvoor is het nu niet het moment. Er is een akkoord binnen de regering. Het principe is duidelijk: als men een belofte doet aan de bevolking, moet men die gestand doen. Dat heeft niets te maken met staatssteun. Maar ik denk dat de mensen beseffen dat dit een moeilijke aangelegenheid is.'

Nog deze zomer pakte de regering onverwacht uit met een abortushervorming. Hoe bekijkt u die?

'Abortus is in de eerste plaats een persoonlijke keuze, geen politieke. Leven is iets heel bijzonders. Het is de taak van de politiek om te voelen wat in de samenleving haalbaar is om het individuele geluk van een aantal mensen te vervullen, zonder zaken toe te laten die in strijd zijn met de fundamenten van ons leven. De nieuwe wet vertolkt de huidige stand van de publieke moraal. Maar persoonlijk kan je daarover van mening verschillen.'

Is de ethische dimensie uit het publieke debat verdwenen?

'Dat weet ik nog zo niet. Persoonlijk heb ik het nog steeds heel moeilijk dat we euthanasie toelaten bij ondraaglijk psychisch lijden. Dat is een subjectieve ervaring op een bepaald moment, die totaal verschillend is van fysiek lijden. Maar ik ga daar geen groot debat meer over beginnen, nee. Je kan die werven niet elke dag opnieuw openleggen.'

Waarom niet iedereen de volledige keuzevrijheid geven?

'Dan krijg je een ongezonde demoralisatie van de samenleving. Maar als de overheid de keuze voor het leven belangrijk vindt, moet zij ook in uitstekende zorg voorzien. Zijn mensen levensmoe, of zegt men dat ze levensmoe zouden moeten zijn? Wil een vrouw een kind aborteren, of zegt men haar dat ze het zou moeten doen?'

U werkt aan een boek waarin u beschrijft welke 'ankerpunten' u vindt 'om angst en onzekerheid te vermijden'.

'De wereld evolueert sneller dan ooit. Dat creëert angst. Als die angst verkeerd wordt geprojecteerd, dan krijgt populisme een kans. Ik wil uitleggen hoe ik daarmee omga.'

Gaat u het opnemen voor de 'vergeten mensen', zoals Donald Trump ze noemt?

'Elke mens dreigt vergeten te worden.'

Maar is dit uw manier om tot de grote massa te spreken? U hebt het imago van een professor en boekenwurm.

'In wat ik schrijf, zal ik zijn wie ik ben. Ik ben geen volksmenner. Ik zou dat kunnen zijn, maar ben dat niet.'

Theo Francken

Vorige week werd Aarschot opgeschrikt door een wellicht racistisch geïnspireerd incident in het station. De Aarschotse CD&V-burgemeester André Peeters wees expliciet naar populistische uitspraken in buiten- én binnenland als grondoorzaak.

Wat vond u van die uitspraken?

'Zij die het voorbeeld moeten geven, hebben moeite om zich correct te gedragen en spreken altijd in vijandbeelden. Dat is het probleem van de samenleving vandaag. Men moet zich daartegen kunnen uitspreken. Daar had André Peeters honderd procent gelijk in. Hoe wil je dat mensen moreel gezag accepteren als hun leiders zo spreken?'

Ziet u zulke voorbeelden bij ons? Sommigen wijzen naar Theo Francken.

'Het gebeurt overal in de wereld. De ministers bevoegd voor migratie doen in ons land hetzelfde sinds lange tijd. Maar het is de manier waarop je erover praat, die een verschil maakt. Een bepaald discours over ras en religie heeft tot gevolg dat de manier waarop een deel van de bevolking daarover denkt, negatief wordt. Men leert vandaag aan politici dat men tot de buik van de mensen moet spreken. Maar die moet gecorrigeerd worden door de ratio.'

In de affaire van de uitgezette Albanese crimineel Rustemi bekritiseerde u Francken en de topman van zijn administratie erg omfloerst. Waarom?

'Ik heb over dat soort dingen al veel nagedacht. Het is niet door grote angst of pudeur dat ik me zo gedraag. Maar als je daar anders op reageert, dan krijg je een totale polarisatie. En dat is precies wat men zoekt.'

Het is dus een strategie?

'Ik heb geen zin om in discussie te gaan, wanneer ik zeker weet dat het de toon alleen opdrijft. En die toon zou ik nooit kunnen overtreffen. Zo'n verbale boksmatch kan je alleen winnen als je ijzers in je handschoenen steekt.'

Tot slot: binnen zes weken zijn het gemeenteraadsverkiezingen. Wanneer zijn die voor uw partij ­geslaagd?

'Het is belangrijk dat we lokaal de sterkste partij blijven. Daarnaast moeten we in de twee grote steden, Antwerpen en Gent, significante vooruitgang boeken. We zijn daar geminoriseerd op een manier die we als CD&V niet zouden mogen verdragen. We zijn in beide steden in elk geval heel goed bezig.'

Matthias Verbergt - Simon Andries