Monsieur le Président,

Mesdames, Messieurs les membres de la Commission,

Chers collègues,  

Aujourd’hui, j’ai l’honneur de vous présenter le projet de loi modifiant le Code d’Instruction criminelle en vue d’introduire des dispositions légales relatives aux repentis.  

Depuis les années 90, il a été tenté à plusieurs reprises d’introduire ce type de régime dans l’ordre juridique belge. Comme vous pourrez le lire dans l’exposé des motifs, de nombreux pays européens ont instauré ce régime, donnant lieu à de belles réussites dans la lutte contre la criminalité organisée et le terrorisme.  

Le projet qui vous est soumis est dès lors le résultat d’une analyse juridique approfondie, d’une comparaison du droit et de longues concertations avec les différentes parties prenantes sur le terrain concernées, ainsi qu’avec les autres pays. Conjointement avec l’introduction de la méthode particulière de recherche « infiltration civile » – en cours de discussion au sein de votre Commission – le régime des repentis constitue l’aboutissement dans la lutte contre la criminalité organisé et le terrorisme.  

Het Europees Hof van de Rechten van de Mens velde op 17 januari 2017 een belangrijk arrest inzake spijtoptanten en de toepassing daarvan in België. Het Hof oordeelt dat het recht op een eerlijk proces niet in de weg staat aan het gebruik van spijtoptanten tijdens het vooronderzoek indien de aard van de misdrijven zulks noodzaken. Indien een veroordeling gebaseerd wordt op dergelijke bronnen, dienen evenwel adequate en  voldoende waarborgen te bestaan tegen misbruiken, waarbij in concreto wordt verwezen naar een afwezigheid van anonimiteit, het bestaan van concorderende bewijsmiddelen, het verhoor in openbare zitting en de opname van alle elementen in het strafdossier op basis waarvan een tegensprekelijk debat wordt georganiseerd. Het ontwerp houdt rekening met deze opmerkingen, en de verschillende andere Grondwettelijke aspecten.  

De spijtoptant betreft een persoon die in verdenking is gesteld voor, of beklaagde is van, of beschuldigde is van, of veroordeeld is voor gelijk welk misdrijf, en substantiële, onthullende, oprechte en volledige verklaringen aflegt omtrent bepaalde in de wet opgenomen, meest maatschappelijk ontwrichtende vormen van criminaliteit. Daarbij legt de spijtoptant verklaringen af over de betrokkenheid van derden en, in het geval er een eigen betrokkenheid is, over diens eigen deelname aan deze feiten.  

Het openbaar ministerie kan enkel een beroep doen mits het onderzoek zulks vereist en de overige middelen van onderzoek niet lijken te volstaan om de waarheid aan de dag te brengen en dit enkel in het kader van de opsporing of de vervolging van misdrijven zoals bedoeld in artikel 90ter, §§2, 3 en 4 van het Wetboek van Strafvordering of misdrijven die werden gepleegd in het kader van een criminele organisatie zoals bedoeld in artikel 324bis van het Strafwetboek.  

In ruil voor deze substantiële, onthullende, oprechte en volledige verklaringen kan de spijtoptant genieten van een toezegging van het openbaar ministerie. Deze toezeggingen zijn in de wet bepaald en uitermate gediversifieerd, waardoor een geschikte, op maat gemaakte en vooral proportionele toezegging kan worden verricht. Er kunnen toezeggingen worden verricht in het kader van de strafvordering die is ingesteld tegen de spijtoptant, in het kader van de strafuitvoering eens de spijtoptant is of wordt veroordeeld, en in het kader van diens detentie.  

Un mémorandum est signé par le repenti et le ministère public. Ce mémorandum porte sur une déclaration unilatérale du repenti dans laquelle il promet de faire certaines déclarations et dans laquelle le ministère public fait des promesses dans le cadre de l’action publique, de l’exécution de la peine ou de la détention. Le mémorandum doit être conclu avec l’assistance d'un avocat.                                   

Un mémorandum ne peut être conclu :

• qu’après l’avis de la Commission de la protection des témoins, afin de lui permettre d’anticiper proactivement la prise d’éventuelles mesures de protection des témoins menacés,
• qu’après l’avis des juges d'instruction impliqués, dans le cas où une instruction judiciaire a été lancée,
• qu’après l’avis du procureur fédéral, qui peut dès lors intervenir dans la coordination de l’action publique si plusieurs juridictions sont concernées,
• et qu’après accord des procureurs généraux compétents.
 

Le mémorandum implique une présomption irréfragable de faute à l’égard des infractions commises par le repenti au sujet desquelles il fait des déclarations. Le repenti se déclare prêt dans le mémorandum à indemniser le dommage. Le régime ne porte pas atteinte aux droits de la victime dans le cadre de l’action civile.  

Le repenti n’agit jamais anonymement. Le mémorandum est joint au dossier pénal.  

De toezeggingen van het openbaar ministerie aan de spijtoptant, vervat in het memorandum, worden ingetrokken:

• indien de spijtoptant voor misdrijven gepleegd na datum van het sluiten van het memorandum bij vonnis of arrest dat in kracht van gewijsde is gegaan wordt veroordeeld tot een hoofdgevangenisstraf van ten minste zes maanden;
• indien de spijtoptant niet overgaat tot het afleggen van de verklaringen zoals bepaald in het memorandum ;
• indien de spijtoptant de door hem veroorzaakte schade niet vergoedt ;
• indien de spijtoptant, wetens en willens, onvolledige, onoprechte of niet-onthullende verklaringen betreffende de bedoelde feiten heeft afgelegd ;
• indien de spijtoptant, teneinde de vervolging betreffende de bedoelde feiten te belemmeren, heeft gepoogd bewijzen te laten verdwijnen of zich te verstaan met derden.
 

Elke toezegging van de procureur des Konings gebeurt rekening houdend met de proportionaliteit en is opgenomen in het memorandum, waardoor de andere partijen en de rechter ervan kennis kunnen nemen. Hierdoor kan de rechter maximaal de betrouwbaarheid van de verklaring nagaan.  

In het kader van de uitoefening van de strafvordering kan het openbaar ministerie een strafvermindering of –verschoning ten aanzien van de spijtoptant voorstellen. De strafvermindering of –verschoning wordt bepaald in de wet, en is afhankelijk

• van de zwaarte van strafmaat die op het misdrijf is gesteld (misdaden dan wel wanbedrijven) en
• de aard van het misdrijf (met of zonder geweld of bedreiging).

Hierbij wordt de systematiek van de verzachtende omstandigheden gevolgd.  

Er wordt vastgesteld dat een spijtoptantenregeling ook nuttig kan zijn in het kader van de opsporing en vervolging van terrorisme. Verklaringen van een spijtoptant, die zelf vervolgd wordt voor terrorisme, kunnen immers een terrorismemisdrijven ophelderen, en daarmee toekomstige aanslagen vermijden. Hiervoor wordt een afwijkend regime vastgesteld, waardoor steeds een zekere minimumstraf moet uitgesproken worden.  

De toezegging wordt steeds bekrachtigd door het onderzoeksgerecht, de rechtbank of het hof.  

Deze zullen daarbij, gelet op de rechtspraak van het Grondwettelijk Hof, steeds een proportionaliteitstoets en wettigheidstoets uitvoeren. Vervolgens wordt de toegezegde straf uitgesproken.  

De rechtbank of het hof spreekt daarbij steeds een vervangende straf uit die van toepassing wordt indien de spijtoptant de voorwaarden in het memorandum niet nakomt of niet heeft nagekomen (bvb. indien wordt vastgelegd dat hij leugenachtige verklaringen aflegde). Indien het openbaar ministerie meent dat deze straf moet worden opgelegd, brengt het de zaak voor de rechtbank of het hof die de vervangende straf heeft uitgesproken teneinde de niet-nakoming vast te stellen en de vervangende straf op te leggen.  

Dans le cadre de l’exécution de la peine, le ministère public peut promettre de rendre un avis favorable (par exemple : un avis favorable pour le tribunal de l’application des peines), de prendre une décision favorable dans le cadre de l’exécution de la peine (par exemple : ne pas procéder immédiatement à l’exécution de la peine) et d’octroyer une permission de sortie occasionnelle ou un congé pénitentiaire. Dans ces cas, la sécurité publique ne peut être mise en danger.  

En outre, le procureur du Roi peut promettre de ne pas infliger, ou de n’infliger que partiellement, l’amende ou à certaines confiscations particulières.  

Moyennant accord préalable du directeur général des établissements pénitentiaires, le procureur du Roi peut faire des promesses dans le cadre du placement et du transfert ainsi que des facilités connexes (telles que l’emplacement de la prison).   

Après avoir conclu le mémorandum, le repenti fait ses déclarations. Les déclarations faites par le repenti ne peuvent être prises en considération comme preuve que si elles sont corroborées dans une mesure importante par d'autres éléments de preuve.  

Si nécessaire, le repenti peut profiter de mesures de protection ordinaires ou spéciales et de mesures d’aide financière de la protection des témoins. 

Annuellement, le Ministre de la Justice fait rapport au Parlement sur l’application de la présente loi. Il informe le Parlement du nombre d’instructions qui ont donné lieu aux mesures visées dans la présente loi, du nombre de personnes concernées, des infractions commises par ces dernières et des résultats obtenus.  

Dames en heren,  

Het onderwerp dat het voorwerp van het ontwerp uitmaakt, ligt gevoelig, maar het invoeren ervan is broodnodig. Hoewel technische en wetenschappelijke vaststellingen steeds belangrijker worden, en de onderzoekstechnieken steeds geavanceerder, hebben politie en justitie nog steeds aanzienlijke moeilijkheden om toegang te verkrijgen tot de gesloten milieu’s van de georganiseerde misdaad en het terrorisme. Een spijtoptantenregeling, indien weloverwogen ingezet, kan betrokkenen in het criminele milieu aanzetten om belastende verklaringen af te leggen, waardoor ernstige misdrijven worden opgehelderd en mogelijk toekomstige misdrijven, met potentiële ernstige materiële en lichamelijke schade en zelfs de dood tot gevolg, kunnen worden verhinderd.  

Ik dank u.