Je vous salue tous ici présents en vos titres et qualités,

Beste vrienden, Chers amis

Ik heb het colloquium vandaag zo goed en zo veel mogelijk proberen te volgen. De parlementaire democratie in wiens tempel we vandaag dermate welkom zijn geheten, brengt zo zijn verplichtingen mee voor diens dienaars van de uitvoerende macht.

Naast de Senaat wens ik ook de organisatoren van de verschillende erediensten te danken voor deze mooie dag vol reflectie, dialoog en enthousiasme.

De meerwaarde van religie in onze samenleving.

Er zijn makkelijkere thema’s om een colloquium aan te wijden.

INLEIDING – Historische achtergrond

Onze samenleving heeft een bijzonder unieke relatie met de erediensten en de vrijzinnigheid. Alle ons omringende landen kennen de Scheiding van Kerk en Staat, maar elk land is daar op zijn manier mee omgegaan en kent zijn eigen particuliere systeem. Voor ons land moeten we daarvoor terug gaan naar de Franse Revolutie en Napoleon. Napoleon besefte dat de normalisatie van de relaties met de Kerk cruciaal was om de katholieke bevolking te verzoenen met de post-revolutionaire samenleving. 

Lange onderhandelingen resulteerden in het befaamde Concordaat met de Heilige stoel. Kort gesteld erkende de Kerk de Republiek. Werd de eredienst weer openbaar en vrij al kon de Staat ze wel aan reglementaire voorschriften onderwerpen en kreeg Napoleon de garantie dat de Kerk de plunderingen van haar bezit tijdens de woelige revolutiejaren nooit meer zouden terugeisen. In ruil daarvoor bezoldigde de staat voortaan de bedienaars van de eredienst. Enkele jaren later kregen de priesters ook een woonstvergoeding, zuiverden gemeentes de tekorten van de kerkfabrieken aan en kwamen de overheden ook tussen in het onderhoud van de gebouwen van eredienst. Niet toevallig werd het Verdrag getekend op de veelzeggende datum van 15 Augustus 1801. Het Concordaat tusschen Frankrijk en den Heiligen Stoel werd afgekondigd op den 15en Augustus, den verjaardag van den beschermer der Kerk, Napoleon Bonapart zo luidde het Onze Eeuw, jaargang 13, Arnoldus Wilhelmus Stellwagen. Ondanks een Keizerkroning en een latere excommunicatie kregen de priesters vanaf 1809 ook een woonstvergoeding, zuiverden gemeentes de tekorten van de kerkfabrieken aan en kwamen de overheden ook tussen in het onderhoud van de gebouwen van eredienst. Het immer gespannen politieke verstandshuwelijk tussen Kerk en de Franse Staat hield een eeuw stand.

La France a alors choisi en 1905 d’adopter la loi sur la laïcité qui vise à garantir tant la diversité que la neutralité de l'État. Cette loi n’implique pas l’absence de la religion, mais doit permettre aux citoyens français de croire en une religion ou non. La laïcité n’est donc pas une conviction, mais un principe que la République s’applique à elle-même en vue de garantir la liberté de toutes les convictions.

En 1905, la Belgique n’existe que depuis 75 ans et l’équilibre entre l'Église et l'État y est profondément enraciné. Cet équilibre est un des grands projets et constitue la base de la réussite de la civilisation occidentale. La neutralité de l'État belge ainsi que le financement des cultes et de la laïcité ont permis que soit garantie la liberté de conviction et de religion au sein de notre pays.

Lors de sa création, la Belgique a effectivement repris des parties du Concordat. Notre Constitution se concentre grandement sur la liberté de religion, la liberté d’expression et la liberté d’association. Alors que sous le régime français les relations avec l’Eglise reposaient principalement sur l’aspect sécuritaire, cet accent s’est progressivement déplacé au sien de la jeune Belgique vers l’utilité sociale (het gemeenschappelijk belang) de l'Église pour la société. Le soutien et l’accompagnement spirituels et moraux de la vie de chacun et de la communauté dans son ensemble justifient jusqu’à ce jour le système de financement public des cultes. Cette même « utilité sociale » est la justification par excellence lors de la reconnaissance (bien trop tardive) de la laïcité en 2002.

Is dit beter of slechter dan andere systemen ? Onze grondwet waarborgt de vrijheid om te geloven of om niet te geloven. Net als Henri Goldman (hoofdredacteur van het tijdschrift ‘Politique’) heb ik alleszins niet het gevoel dat de relaties tussen de staat en de religies minder gepacificeerd zouden zijn dan elders. Integendeel. Dit colloquium is nog maar eens een bewijs dat naast de inter en intrareligieuze dialoog ook de dialoog tussen de Staat en de Kerk in ons land springlevend is.

Daar hangt een prijskaart aan, maar ik kan u verzekeren dat onze religieuzen alleszins behoren tot de hardst werkende Belgen en ze daarvoor zowat het slechtst betaald worden. Het engagement van een priester die elke week voorgaat in zeven diensten, twee begrafenissen leidt, drie nieuwe dopelingen in zijn parochie verwelkomt en fungeert als luisterend oor voor de behoeftigen in zijn gemeenschap is onbetaalbaar en kan enkel tot voorbeeld strekken. 

In Europa gaapt op de plaats die God eens in het menselijk bewustzijn innam, vaak een grote leegte. De mens is niet tegen leegheid en verlatenheid bestand. Hij zal dit vacuüm altijd opvullen door een nieuw zinvol richtpunt te scheppen.

La sécularisation actuelle change clairement la donne dans l’histoire de notre société. L’humanisme libéral en Occident n’est pas inné. Tout comme l’art et la poésie ont été valorisés, cette notion doit se développer. L’idéal éthique laïque possède ses propres méthodes pour élever l’esprit et le cœur et d’y trouver la foi dans un sens supérieur de la vie.

L’humain est un être spirituel. Je suis convaincu que l’homo sapiens est également un homo religiosus. Les hommes et les femmes ont commencé à vénérer des dieux dès qu'ils ont pris l’identité humaine. Ils ont façonné des religions en même temps que des œuvres d’art. L’homme a toujours créé des croyances afin de préserver son étonnement face à l’indicible, ainsi que sa conscience de cette dernière. L’aliénation, l’anomie et la violence qui caractérisent à maints égards notre vie moderne ouvrent la porte à un certain désespoir sans plus trouver la sérénité que peut offrir une communauté.  

NAASTENLIEFDE / CARITAS

In de Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring schrijft Thomas Jefferson over the pursuit of happiness. Het nastreven van geluk -als doel op zich- was op dat moment echt revolutionair. Hannah Arend wees echter eeuwen later, in haar boek Revolutie, dat het onduidelijk was over welk soort geluk hier gesproken wordt: persoonlijk geluk of publiek geluk. De Amerikaanse droom is de ultieme veruitwendiging van het streven naar individueel geluk. Geluk is echter slechts volmaakt indien het kan gedeeld worden. Individueel geluk zonder gemeenschappelijk geluk ligt niet in onze aard, hoezeer onze maatschappij dat dezer dagen ook mag ontkennen.

Kinderen van Abraham hebben die notie van publiek geluk, van gemeenschap steeds als vanzelfsprekend ervaren. Caritas en naastenliefde zijn hoekstenen van de christenen. De mitswa ‘Heb uw naaste lief als uzelf’ is, zo onderwees Rabbi Akiva, die in de Talmoed het Hoofd van alle Geleerden wordt genoemd,  ‘de kern van de Tora’. ‘Niemand onder jullie zal geloven tot wanneer hij voor zijn broeder wil wat hij voor zichzelf graag heeft’ luidt het in de Koran.

Dans notre société digitale, la compassion semble s’éclipser. Le chanteur de blues récemment décédé Charles Bradley dont la jeunesse fut si chahutée, expliquait qu’il tentait ardemment chaque jour de mener une vie correcte, une vie honnête et sincère, d’aimer son prochain comme Dieu le souhaitait, mais que cette vie était apparemment considérée comme un signe de faiblesse plutôt que l’expression d’une force intérieure. I try so hard to live the good life, the honest life, to love everybody as God intended it, but nowadays it seems this is considered a weakness.

Je vous remercie dès lors pour votre témoignage quotidien selon lequel la tolérance ne peut pas être rabaissée au stade de faiblesse et de laxisme, mais plutôt être vue comme étant une force éthique qui doit être saluée.

Je vous remercie pour le témoignage qui défend continuellement nos valeurs fondamentales. La dignité, le respect et la recherche intérieure du bien.

Je vous remercie pour votre amour désintéressé et pour votre volonté de vous préoccuper individuellement et collectivement de la société, de nos proches et du bonheur commun.

TROOST / HOOP /VERZOENING  - Erbarme dich, Mein Gott

Op 10 september vierde ik samen met heel Merksem en het Bisdom Antwerpen de 800ste verjaardag van de Parochie Sint-Bartholomeus. Onze parochiekerk waar  mijn dopen , trouwen, begrafenissen plaatsvonden. Op vele belangrijke momenten in het leven van onze familie was zij het decor van opperste vreugde en het diepste verdriet. Onze vreugde steeds versterkt, ons verdriet steeds gesterkt door de kerkgemeenschap. Een parochie met diepe wortels die de verbondenheid met de Kerk, maar ook met het land, de streek uitdraagt. 

800 jaar van tradities, van rites, 8 eeuwen levenscyclus. 800 jaar Himmelhoch jauchzend, zum Tode betrübt. Wat een erbarmen, wat een rijkdom, wat een weelde.

Nu 28 oktober viert de Verenigde Protestantse Kerk van België de 500ste verjaardag van de Reformatie op een wel zeer bijzondere plaats. Deze viering zal immers plaats vinden in de St Michiels en St Goedele kathedraal van Brussel. Het is een prachtige getuigenis van echte verzoening tussen twee geloven. De voormalige beeldenstormer die de katholieke Kerk op haar grondvesten deed daveren kan en wil vandaag deze verjaardag vieren in deze grote tempel van diezelfde katholieke Kerk.

Ook dit colloquium is een levende getuigenis van hoe de verschillende religies van ons land niet alleen in vrede en harmonie naast elkaar leven, maar ook daadwerkelijk samenleven in de essentiële betekenis van de term.

Ik dank jullie voor de steun en troost die jullie dagdagelijks bieden aan de verlatenen, de eenzamen, zwakken en ontroostbaren.

Ik dank jullie voor jullie opofferingen, jullie luisterend oor , voor de verlichting van zoveel onnoemelijk leed.

Ik dank jullie voor het erbarmen.

Ik dank jullie voor de verzoening, ik dank jullie voor de hoop.

REFLECTIE / BEZINNING / DIALOOG

Depuis la révolution industrielle, on espère souvent que la technologie est le grand sauveur de l’humanité. La révolution actuelle de l'Internet donne, comme jamais auparavant, des ailes à notre esprit et nous lie mondialement à bien davantage d’esprits qu’auparavant. C’est absolument extraordinaire et constitue un vecteur d’innovations époustouflantes.     

C’est synonyme d’opportunités mais également des défis. En effet, la communication à toute vitesse ne favorise pas toujours un dialogue approfondie ni la quiétude. Plus la communication se fait rapidement, moins on prend le temps de la réflexion.

Toutefois, c’est un constat intemporel. Erasme s’en plaignait déjà lorsque l’imprimerie venait d’être inventée. Il déclarait que face au déferlement du non-sens, les gens n’ont plus envie de lire des choses sérieuses. Tchekhov, qui était capable de résumer la nature humaine comme personne d’autre, parlait de la masse persuadée de tout savoir et de tout comprendre, et que plus cette masse est stupide, plus son influence est apparemment étendue. On dirait bien une prémonition de ce qu’allait être Twitter et les forums internet.

Religie  kan rust en bezinning schenken aan onze voorthollende samenleving. Ze kan door bezinning en reflectie zin en betekenis geven aan onze maatschappij en ons mens zijn.

Maar religies staan natuurlijk niet los van diezelfde samenleving. Als een religie zichzelf louter ziet als een geruststellende bewaarder van zekerheden is haar einde nabij. De geschiedenis leert ons dat wanneer een bepaalde Godsvoorstelling ophoudt relevant te zijn, ze willens nillens terzijde wordt geschoven. De zoektocht naar wijsheid wordt immers niet gevoed door dogma’s, het wordt gevoed door een radicaal wantrouwen in zekerheid. Zo kan deze zoektocht ook uitmonden  in niet-religie, tot zin-zoeken buiten het religieuze.

Fundamentalisten verwerpen dit idee van evolutie. Het fundamentalisme is per definitie anti-historisch. Zij geloven dat Abraham, Mozes en de latere profeten hun God allemaal op precies dezelfde manier ervaren als de mensen van nu.  Maar als we naar de drie monotheïstische godsdiensten kijken, blijkt duidelijk dat er geen objectieve visie op God bestaat. Elke generatie moet het Godsbeeld scheppen dat voor haar werkt.

Deze flexibiliteit maakt dat religies vandaag nog steeds springlevend zijn.

Ik hoop dat jullie blijven oproepen tot tolerantie, luisterbereidheid, reflectie, bezinning en dialoog.

Ik hoop dat jullie blijven getuigen van het genie van de schepping.

Ik hoop dat jullie blijven evolueren, naar beeld en gelijkenis van onze samenleving en ons mens zijn.

Dank dus voor uw caritas, dank voor uw troost en hoop, dank voor uw dienen van het publieke geluk en het onbaatzuchtig dienen van ons gemeenschappelijk belang.