Zondag, rustdag. Een ideaal moment om uzelf in de zetel te nestelen met een uitstekend boek. Daarom polsen we iedere zevende dag van de week naar het favoriete leesvoer van een bekend gezicht. Vandaag vertelt minister van Justitie Koen Geens (CD&V) over zijn vijf lievelingsboeken. "Zonder boeken zou mijn geest snel afsterven, denk ik."
Zoals velen die al in deze rubriek de revue zijn gepasseerd, kan minister van Justitie Koen Geens (59) niet zonder boeken. Hij heeft er altijd een bij zich. Voor als hij rust tijdens een wandeling, voor als het wachten ergens te lang duurt, of voor als de dag te lang is geweest en hij in de auto eens “iets anders” wil lezen. Naast zijn bed ligt dan ook een gigantische stapel. “Een mens kan heel weinig zelf ervaren of rechtstreeks weten. Boeken delen de levenservaringen en kennis van anderen en lezen verruimt hiermee de mijne. Zonder boeken zou mijn geest snel afsterven, denk ik.”
Welk boek Geens wanneer leest, hangt af van een hele selectieprocedure. “De eerste fase van een boek is voor mij steevast zijn mishandeling: het eens snel diagonaal doorbladeren en selectief lezen van enkele passages. De volgorde die de auteur aan de lezer oplegt is zelden volstrekt logisch of chronologisch, dus de auteur moet me die mishandeling maar vergeven.” Daarna legt Geens een derde van de boeken definitief weg omdat ze hem nooit zullen aanspreken. Stijl en schoonheid spelen hierbij een zeer belangrijke rol. “Wie zijn waar niet goed verkoopt, kan zelden op gratie rekenen. Van een mooi geschreven boek kan ik echt genieten. Aan slecht geschreven boeken erger ik me mateloos.” Maar nog nooit heeft de minister een boek weggedaan. “Dat doe je gewoonweg niet met een boek.”
Een ander derde van de boeken wordt opzij gelegd om verscheidene redenen. “Ofwel ben ik er te jong voor, wat steeds minder het geval is, ofwel ben ik er op dat moment te gevoelig voor, ofwel heb ik gewoonweg te weinig tijd om zo’n dik of moeilijk boek volledig recht aan te doen.” De overblijvende stapel leest Geens dan onmiddellijk. “Van essayistische literatuur en non-fictie in het algemeen bestudeer ik enkel de delen die voldoen aan mijn voorkeuren en mijn noden. Ik zal ook nooit een boek kopen enkel en alleen omdat het trendy is. Romans lees ik meestal veel te snel, maar als ze echt goed zijn, kom ik terug op mijn stappen en probeer ik ze helemaal te doorgronden zodat niets essentieels me ontgaat.”
1. De wereld van gisteren – Stefan Zweig
"De wereld van gisteren" bevat de autobiografie van Stefan Zweig, een Joodse Oostenrijkse schrijver met een internationale reputatie die in 1942 samen met zijn vrouw zelfmoord pleegt in Brazilië. Hij vertelt vanuit zijn perspectief over de periode tussen de twee wereldoorlogen. "Zweig wist dat schoonheid en troost enkel te vinden waren in studie, wijsheid en menselijke relaties. Met weemoed en oprechtheid beschrijft Zweig de opkomst van het antisemitisme en het nazisme die hem verplichten om het veilige eeuwenoude Oostenrijk van zijn jeugd achter zich te laten."
Het dieptepunt in het boek is voor Geens Zweigs afscheid van de meest succesvolle componist van die tijd: Richard Straus. Die durft voor zijn opera’s niet langer een beroep doen op zijn geliefkoosde librettist, Zweig himself. "Voor mij is dit boek een van de grootste, en verrassend actuele getuigenissen uit de geschiedenis over redelijkheid en tolerantie als desem voor een moderne samenleving." Zweig wijst hierbij ook elke ideologie of religie af die volgens hem radicaal is, zoals het nazisme of het protestantisme van Calvijn.
2. Tsjip / De leeuwentemmer – Willem Elsschot
Deze twee korte boekjes van Willem Elsschot die net voor WOII werden geschreven, zijn voor Geens meesterwerkjes in hun soort: vol humor en zelfrelativering. De vrijzinnige auteur leert zijn dochter de catechismus om haar toe te laten om met een katholieke Pool te trouwen. Als dat huwelijk eindelijk tot stand komt, loopt het snel weer spaak en moet grootvader Elsschot uitrukken om zijn kleinzoon uit Polen te halen. ""Tjsip" en "De leeuwentemmer" zijn voor mij een handleiding voor de jonge grootvader. Hij leest eruit voor aan zijn vrouw en hij begrijpt dat ook een minder perfecte vader, en dat was Elsschot naar eigen zeggen, zo een tweede kans krijgt."
3. Het einde van de geschiedenis en de laatste mens – Francis Fukuyama
"Als toenmalige jonge dertiger was dit boek voor mij een bron van inspiratie en optimisme." De aanleiding van "Het einde van de geschiedenis en de laatste mens" was de val van de Muur in Berlijn en de economische openheid van China. Met het vooruitgangsoptimisme in het achterhoofd, dat zo kenmerkend was voor de 20e eeuw, zoekt Fukuyama naar een verklaring voor deze gebeurtenissen.
"Met de jaren kwam wel de desillusie. Zowel voor mij, als voor Fukuyama zelf die later zijn werk herriep. Er was kennelijk geen andere basis voor de val in 1989 dan het toeval: niemand had de snelle neergang van het communisme en de afbrokkeling van de Muur zien aankomen. En het optimisme dat volgde was niet meer dan de opbloei van de wereldhandel na een eindeloze economische crisis. Die strooide meer dan twee decennia lang iedereen, inclusief Fukuyama, zand in de ogen. Er was nog geen voldoende diepgaande beweging in de geesten geweest, noch Europees, noch mondiaal, zodat de kater waarmee de wereld werd opgezadeld door de financiële crisis, de migratiecrisis en de veiligheidscrisis van 2007-2016 opnieuw, maar tijdelijk, populisten aan de macht dreigde te brengen."
4. Met de wraak van de geografie – Robert Kaplan
Robert Kaplan, de invloedrijke Joods-Amerikaanse oorlogscorrespondent, brengt de in politiek geïnteresseerden het belang bij van wat Napoleon al wist: je kan aan de geografie van een land zijn buitenlandse politiek kennen. België, bijvoorbeeld, is door zijn omvang en ingesloten ligging veroordeeld tot de rol van bufferstaat en Europees slagveld in oorlogstijd. Maar ook tot het centrum van de Europese Unie. Een zee kan een muur vormen, maar kan ook verbinden. De Middellandse Zee verbond ooit Zuid-Europa met Noord-Afrika en het Midden-Oosten. Nu speelt ze de rol als doorwaadbare muur. Wie omringd is door zee voelt zich vrijer, moderner en toch zeer gehecht aan eigen tradities en gewoonten.
"Voor mij maakte het boek van Kaplan plots duidelijk dat de oude Britse school er nog steeds van uitgaat dat Engeland belang heeft bij de verdeeldheid van het continent om zich volledig te ontplooien. Het was normaal dat de Britten in de vroege jaren '60 geïnteresseerd waren in een moderne vrijhandelszone als de EEG. Het was voor Engeland aangewezen om erbij te horen, al was het maar om de zaken niet uit de hand te laten lopen. De existentiële angst voor een 'politieke' Europese Unie verklaart het sterke aandringen door Engeland op een snel lidmaatschap van de Oost-Europese landen. Hierdoor komt er een zekere verwatering van de Europese kern. Paradoxaal genoeg werd het vrije verkeer uit die nieuwe lidstaten een veel genoemde reden voor de brexit."
5. Vergeten koninkrijken – Norman Davies
"Dit meesterwerk leerde me dat het quasi onvoorspelbaar is wanneer een staat zal sterven." De Engelse historicus Norman Davies onderscheidt in "Vergeten koninkrijken" vijf doodsoorzaken voor een staat. Denk maar aan de inval van een vreemde macht bij de Baltische Staten, fusies zoals Engeland met eerst Wales en later Schotland en Ierland, de liquidatie van de USSR of de wiegendood van een pasgeboren staat als Etrurië of Tolosa.
"Voor een politicus is de boodschap duidelijk: maak de staat zo gezond mogelijk, dan doe je zeker iets goeds voor je medeburgers. Maar wie speculeert of uitkijkt naar het einde van een land, vindt in de geschiedenis geen poot om op te staan. De ineenstorting komt er bijna altijd wanneer je ze geenszins, nog niet of allang niet meer verwacht. In ieder geval is een land zoals een mens: geen enkele staat duurt eeuwig en het is niet omdat je goed en gezond leefde, dat je laat sterft. Tegen alle verwachtingen in overleefde België de wiegendood in 1831 en bijna 200 jaar later staat het nog altijd stevig. Zijn zes staatshervormingen zijn niets vergeleken met de twee keizerrijken, twee monarchieën en vijf republieken die Frankrijk in twee eeuwen tijd heeft doorgemaakt."
Louise Hoedt