'Als de populisten het goed doen, geeft dat aan dat het establishment tekortschiet', zegt minister van Justitie Koen Geens (CD&V). 'De combinatie van politiek en bedrijfswereld is zeer delicaat.'

Enkele weken geleden ging het politieke debat over wereldvreemde rechters. Door de hele mandatenheisa ging het de jongste dagen vooral over wereldvreemde politici. 'Het zijn geen goede weken voor de politiek', erkent Koens Geens als we hem de heisa - van het gegraai bij de Gentse sp.a over de cumul van de Antwerpse N-VA-schepen Koen Kennis tot de adviserende rol van Kamervoorzitter Siegfried Bracke (N-VA) bij het telecombedrijf Telenet - voor de voeten werpen.

Voor het begin van het interview hebben we het nog snel even gecheckt. Op een beperkte lesopdracht aan de KU Leuven na houdt Geens er geen betaalde mandaten op na. 'Iedereen mag weten wat ik verdien', zegt Geens, 'net zoals iedereen van andere politici moet kunnen weten wat ze verdienen. De oplossing voor dit probleem is meer transparantie en deontologie. Als politici duidelijkheid moeten verschaffen over hoeveel ze verdienen, zal dat automatisch een matigende invloed hebben.'

Terwijl de mensen ontzet zijn over de bedragen die sommige politici verdienen, verzuchten diezelfde politici dat ze geviseerd worden. Zijn ze wereldvreemd?

Koen Geens: 'Het is een typisch voorbeeld van hoe mensen die in een systeem zitten dat systeem normaal vinden, terwijl iedereen buiten het systeem dat anders ziet. Voor mij was het een complete verrassing dat politici in bepaalde intercommunales nog zoveel konden bijverdienen. Maar de mensen in die intercommunales begrijpen het ongenoegen niet. Hun voorgangers werkten op krek dezelfde manier. Nu moeten zij boeten voor wat anderen in het leven hebben geroepen. Dat vinden ze onrechtvaardig.'

Toont u niet wat te veel empathie? Collega-politici omschrijven de praktijken als vadsig.

Geens: 'Ik wil me niet defensief opstellen, maar ik ben ook geen heksenjager. Door hun functie is het voor schepenen normaal dat ze in heel wat intercommunales zetelen. Dat zijn nu eenmaal samenwerkingsverbanden tussen gemeenten. Het is zoals bij een bedrijf, waar een lid van het directiecomité wordt gevraagd bestuurder te zijn in een dochtervennootschap. Wel moeten we voorkomen dat politici mandaten opnemen bij intercommunales met tegengestelde belangen. En we moeten erover waken dat het niet uit de hand loopt. Daarom steun ik het voorstel van mijn partijgenoot Kris Peeters, die ervoor ijvert dat politici al hun inkomsten als bestuurder publiek maken. Er is een crisis als deze nodig om dat soort praktijken op te kuisen. Laten we ze dus niet verspillen.'

Vindt u het kunnen dat Kamervoorzitter Bracke bijkluste als adviseur van het beursgenoteerde bedrijf Telenet?

Geens: 'We moeten zeer hard opletten met de draaideur tussen de politiek en de bedrijfswereld. Net omdat het zo delicaat is, werd een ontluizingsperiode ingebouwd om te beletten dat Europese commissarissen meteen na hun mandaat gaan werken in een sector waarvoor ze bevoegd waren. De combinatie op het moment zelf is nóg veel delicater. Wat is gebeurd, is niet goed.'

Met zulke schandalen jagen traditionele politici de kiezers toch bijna in de armen van de populisten?

Geens: 'Ik vind populisten een verfoeilijke soort. Ik heb een hekel aan ze, maar ik geloof niet in de klaagzang dat het de schuld is van de media of van wie dan ook. Politici moeten de hand in eigen boezem durven te steken. Als de populisten het goed doen, toont dat aan dat het establishment tekort is geschoten of geen geloofwaardige kandidaten op de been heeft gebracht.'

Waar heeft het establishment tekortgeschoten?

Geens: 'Populisme duikt op als het toekomstperspectief van mensen dichtzit. Ze zien geen vooruitgang of ze zijn net bang van de vooruitgang. En ze vinden dat de politici zich hun lot te weinig aantrekken en dat ze te weinig resultaten leveren. Ondanks het vele belastinggeld dat mensen betalen, zijn we op een aantal domeinen geen performante staat. En we zijn er niet in geslaagd bepaalde groepen mensen te integreren. Dan heb ik het niet enkel over allochtonen, maar ook over veel andere mensen die zich niet thuis voelen in onze samenleving.'

'De traditionele partijen moeten zichzelf heruitvinden. Daarbij denk ik niet aan grote operaties zoals die destijds over een nieuwe politieke cultuur, maar wel aan meer professionele ernst. Politici moeten doen wat ze moeten doen: besturen en hervormen. Ik doe er bijvoorbeeld alles aan om het schip op Justitie te keren. Maar ik kan in één legislatuur niet rechttrekken dat het departement sinds de Tweede Wereldoorlog structureel ondergefinancierd is.'

Pardon? Er zijn nauwelijks landen waar meer geld naar de overheid gaat.

Geens: 'Omdat we vooral veel geld steken in het federalisme en in de sociale zekerheid. Dat is op zich goed, maar daardoor blijft er minder over voor Justitie. Dit jaar steken we daar 1,85 miljard euro. Dat is op zich het hoogste bedrag ooit, maar in verhouding minder dan wat veel buurlanden uittrekken. In vergelijking met Nederland en Duitsland besteden we niet veel minder aan rechtspraak, maar wel een pak minder aan gevangenissen en aan infrastructuur.'

Het justitiepaleis van Brussel en de gevangenis van Vorst zijn inderdaad geen visitekaartje voor een moderne JUSTITIE.

Geens: 'Het is nog moeilijker een nieuwe gevangenis te bouwen dan een voetbalstadion of een winkelcomplex. Niemand ziet graag een gevangenis in zijn buurt. Het gevolg is dat de oude gevangenissen openblijven, hoewel ze tot op de draad versleten zijn. De gevangenis van Verviers is zelfs ingestort. Maar goed, een oplossing is in zicht. Eens de nieuwe gevangenissen van Haren en Dendermonde eindelijk klaar zijn, kunnen we de oude in Brussel en Dendermonde sluiten.'

Ook met nieuwe gebouwen blijft de perceptie toch dat Justitie vierkant draait?

Geens: 'We hebben al een heel lange weg afgelegd. Ik heb getracht het systeem efficiënter te maken, met minder procedurerecht, zonder aan de rechtvaardigheid te raken. Zo was het absurd dat 36 drugsbeklaagden in eerste aanleg werden vrijgesproken omdat de telefoontap niet correct was gebeurd. Ik heb zo'n 'nietigheid' gereduceerd tot een 'onregelmatigheid' waarmee de rechter beoordelingsvrijheid krijgt. Tegelijk werken we veel efficiënter. Ik heb de tarieven voor DNA-analyses verminderd van meer dan 300 euro naar zo'n 50 euro. Op de kosten voor telefoontaps van de telecomoperatoren heb ik 7 miljoen euro bespaard.'

Op de digitalisering van Justitie blijft het wachten. Waarom duurt dat zo lang?

Geens: 'Maar we gaan er enorm op vooruit. Toen ik de advocatuur vaarwel zei, moesten ik de conclusies in een zaak nog via een fax doorsturen of ze zelf naar de rechtbank brengen. Eind dit jaar kunnen advocaten ze overal elektronisch indienen via applicaties zoals Tax-on-web. De advocaten zullen alles doorspelen aan hun cliënten, waardoor we 20 miljoen euro aan postzegels besparen. Alle vonnissen belanden tegen het einde van jaar in een digitale databank, waardoor ze digitaal kunnen worden doorgestuurd. Tegelijk zullen ook alle faillissementen en schuldvorderingen via een webapplicatie kunnen worden doorgegeven en kunnen bedrijven deurwaarders digitaal aanschrijven. Is dat geen spectaculaire vooruitgang?'

De parketten moeten nog altijd de dossiers van de politie overtikken.

Geens: 'Jarenlang heeft elke dienst zijn eigen databank bijeen gebricoleerd. Dat was deels een technische kwestie, maar tegelijk zijn velen op het terrein niet enthousiast om die databanken te linken. Dan worden meer mensen geacht op de hoogte zijn en dragen ze meer verantwoordelijkheid. Hoe langer ik minister ben, hoe beter ik begrijp waarom de modernisering zoveel tijd in beslag neemt. Juristen zijn niet altijd managers. Om de echte omslag te maken, willen we elke grote rechtsafdeling laten besturen door een magistraat én een manager. Dat is niet op een-twee-drie ingevoerd, want zo'n idee moet rijpen bij de magistraten.'

Ondanks uw hervormingswerk is het vandaag toch nog altijd gekkenwerk om een rechtszaak aan te spannen. Wie dat doet, is voor jaren vertrokken.

Geens: 'Vorige week had ik mensen op bezoek wiens kind werd vermoord en waarvoor de procedure maar blijft lopen. Ik ween als ik dat hoor, want zij hebben dingen meegemaakt die niemand heeft meegemaakt. Om dat op te lossen gaan we in eerste instantie een betere service te leveren. Zo ligt er een plan op tafel om alle rechtbanken op uur en tijd te zetten. Nu vertrekt iemand uit Ieper om zes uur om tegen negen uur op de rechtbank te zijn en pas tegen elf uur aan de beurt te zijn. We willen dat mensen tegen 2020 een precies tijdslot krijgen. Tegelijk is een zeventigtal experts al vanaf dag één van deze legislatuur bezig met het maken van nieuwe wetboeken in de hoop de procedures zo te versnellen. Dat zijn evenwel moeilijke hervormingen, waarbij heel wat ideologische discussies naar boven komen. En dat duurt dus zijn tijd.'

Over zulke hervormingen wordt al lang gepraat. Waarom zal het deze keer wel lukken?

Geens: 'Ik droom van zulke hervormingen. En ik heb de neiging om mijn dromen om te zetten in daden.'

BIO KOEN GEENS

Minister van Justitie Koen Geens (CD&V) was tussen 2007 en 2009 kabinetschef van toenmalig Vlaams minister-president Kris Peeters (CD&V). In 2009 gaf hij die job op om een gooi te doen naar het rectorschap van de KU Leuven, wat nipt niet lukte. Toen CD&V-voorzitter Wouter Beke in 2013 op zoek ging naar een opvolger voor toenmalig minister van Financiën Steven Vanackere viste hij Geens op. Vanackere had ontslag genomen door de controverse over het Arco-dossier. Geens was daarvoor lange tijd aan de slag als advocaat.

JASPER D'HOORE EN LARS BOVÉ