Geen enkele gevangenis in ons land heeft zo'n kwalijke reputatie als die van de Brusselse gemeente Vorst. Maar sinds juni is de toestand er aanmerkelijk verbeterd: er verblijven nog maar 170 gedetineerden, terwijl er dat eerder tot over de 700 waren. Toch laat de verschuiving in Vorst zich voelen bij de buren: in de gevangenis van Sint-Gillis zitten nu tot 200 gevangen te veel in de cel.

De leefomstandigheden in Vorst waren veruit bij de slechtste in het land. De gedetineerden leefden er in sommige vleugels van de stervormige gevangenis met drie in een cel van negen vierkante meter; in andere vleugels is er nog steeds geen wastafel of toilet op de cel. Door het gebrek aan hygiëne is het gebouw, dat van 1910 dateert, een gedroomde locatie voor ongedierte. De verouderde en afgetakelde toestand van de infrastructuur legde grote druk op de werking van de instelling, die zo al niet makkelijk verliep door de jarenlange overbevolking.

Ongeveer elke burgemeester van Vorst heeft er de jongste jaren mee gedreigd de gevangenis te sluiten vanwege de leefomstandigheden of omdat de brandveiligheid er niet kon worden gegarandeerd door de overbevolking. In de gevangenis was plaats voor 402 mensen, maar op piekmomenten ging dat tot boven de 700. In oktober 2014, aan het begin van deze regeerperiode, waren er nog altijd 600 gedetineerden.

'Sinds juni zijn er dat nog ongeveer 170', zegt Sieghild Lacoere, woordvoerster van de Minister van Justitie Koen Geens (CD&V). 'De bovengrens ligt nu op 180 bewoners. Er is dus nog wat marge om in te kunnen spelen op schommelingen in het bewonersaantal.'

In de helft van de gebruikte cellen is er nog steeds geen sanitair beschikbaar, wat betekent dat het nachttoilet daar een emmer is die 's morgens moet worden leeggegoten.

Halfopen regime

De daling is een gevolg van de sluiting van de twee vleugels waar meer dan één gedetineerde in een te kleine cel verbleef. Dat kon doordat de functie van Vorst veranderd is: de gevangenis is niet langer een arresthuis. Personen die opgesloten zijn in afwachting van hun proces, en dus niet definitief zijn veroordeeld, worden er niet meer ondergebracht.

'Dat laat toe het regime van de instelling te veranderen', klinkt het bij het kabinet-Geens. 'Er is nu een halfopen regime, wat betekent dat de celdeuren overdag open blijven en 's nachts worden gesloten. Daardoor kunnen de gedetineerden zonder toilet op de cel overdag vlotter gebruikmaken van de gemeenschappelijke sanitaire ruimtes.'

Advocaat Denis Bosquet, de voorzitter van het Comité van Toezicht van de gevangenis van Vorst, bevestigt dat er een positieve evolutie bezig is: 'Het is vooral goed dat de cellen op zich niet meer overbevolkt zijn.'

Fitnessruimtes

De ontvolking van Vorst leidt wel tot extra druk in de gevangenis van het naburige Sint-Gillis. Daar verblijven 827 gedetineerden, terwijl er ruimte is voor 613. Om die toestroom op te vangen, zijn er stapelbedden geplaatst in de cellen.

De gevangenis van Sint-Gillis gaat nóg langer mee dan die van Vorst, maar er is meer geïnvesteerd in renovatie. Het probleem daar was dat er door een gebrek aan personeel geen activiteiten meer konden worden georganiseerd vanaf de zomer van 2015 tot februari van dit jaar. De erediensten, psychosociale begeleiding, bibliotheek en fitnessruimtes worden sindsdien geleidelijk weer opgestart, maar dat gebeurt met vertraging door de lange cipiersstaking van het voorjaar.

De toestand in de Brusselse gevangenissen kan pas over de hele lijn verbeteren als er een nieuwe gevangenis wordt geopend. Er zijn vergevorderde plannen om dat te doen in de noordelijke gemeente Haren, maar onder andere door buurtprotest is het nog onduidelijk wanneer er met de bouw kan worden begonnen.

Nikolas Vanhecke