'Het lot van de gedetineerden raakt me het meest'

De Morgen - 21 Mei 2016

Pagina 4

U moet wel de eenzaamste minister in de regering zijn. U mag al die tijd het vuile werk helemaal alleen opknappen.

Koen Geens: "Ach, ik vraag me werkelijk af wat men van de premier verwacht in deze omstandigheden. Dat hij persoonlijk gaat onderhandelen met de cipiersvakbonden? Een overheidsdienst van 8.000 personeelsleden? Verwacht u dan ook dat hij morgen gaat onderhandelen met de mensen van Belgocontrol?"

U zou toch wat hulp kunnen gebruiken. Het belang van de gevangeniscrisis overstijgt intussen uw departement.

"De crisis bij Belgocontrol overstijgt ook het departement van de bevoegde minister, net als de crisis bij de NMBS. (ferm) Wat zou de premier dan moeten doen? Zeg het mij eens concreet? Wat kan hij anders doen dan zijn minister zo goed mogelijk steunen? Toch niets meer, tenzij de minister van Justitie zou zeggen dat hij het zelf niet meer weet. Dan zou de minister van Justitie niet opgewassen zijn tegen zijn taak."

Zou u een interventie van de premier als een blamage zien?

"Helemaal niet. Het gaat niet over mij of over hem. Het is heel simpel: op een departement is er een probleem en de minister lost dat op."

Heeft u ook de steun van de N-VA? Het gaat in essentie om een Franstalig conflict.

"Absoluut. Ik heb niet de gewoonte om de polemiek op te zoeken en ik ben geen nationalist. Maar ik kan in geen geval klagen over de steun van de N-VA-ministers. Dankzij Jan Jambon kon de federale politie ingezet worden om de veiligheid in de gevangenis te garanderen, via Steven Vandeput kon het leger tussenkomen."

Ondertussen leven gedetineerden al wekenlang in mensonterende omstandigheden. Het wordt stilaan een internationale blaam.

"Voor mij is dat het moeilijkste aspect in deze hele crisis: het humanitaire. Daar kan ik zeer moeilijk of zelfs niet mee leven. Ik heb de mensen van de Raad van Europa gezien. Dat rapport was vernietigend nadat ze vier gevangenissen hadden bezocht. Het is duidelijk dat daar een einde aan gemaakt moet worden."

Waarom heeft u de crisis dan zo lang laten aanslepen?

"Dat is een heel onrechtvaardige analyse. Als onderhandelen betekent alles toegeven, dan is onderhandelen nutteloos. In het verleden gebeurde dat maar al te vaak. We hebben het recht om als regering niet op alle eisen in te gaan wanneer die strijdig zijn met onze uitgangspunten."

Maar heeft onderhandelen nog zin na drie weken?

"Wanneer er niet meer wordt onderhandeld, wat gebeurt er dan? Voor iemand van mijn partij en overtuiging is er geen andere optie."

Intussen zijn die gedetineerden wel de dupe.

"Dat is net wat ik u zeg: dat raakt me het meest. Elke dag doen we ons uiterste best om in elke gevangenis een redelijke bezetting te hebben, die beter is dan u zou denken. Ik heb er alles aan gedaan om voldoende politiemensen en militairen op het terrein te hebben. We slagen erin in veel gevangenissen de gedetineerden elke andere dag te laten douchen en hun cel uit te laten. Op sommige plaatsen is er een bezoek mogelijk. Op vele plaatsen is er telefoon."

Er is wel een dode gevallen.

"Het is niet aan mij om daarover te communiceren. Ik weet wel dat die twee mensen, het slachtoffer en de dader, die ochtend nog met een psychiater hebben gesproken. Ik wil niet vergoelijken, maar ik wil ook geen mogelijk foute informatie in de markt zetten."

Wil u dan zeggen dat de situatie nog wel even kan verder duren?

(streng) "Excuseer, u moet een beetje meer begrip opbrengen voor mijn situatie. U spreekt bijna zoals ik sommige mensen aan de onderhandelingstafel hoor praten. Natuurlijk kan dit niet doorgaan. Dit is voor een minister van Justitie het minst draaglijke. Al de rest is des mensen."

Is het 'des mensen' om uw kabinet af te breken?

"Neen, dat vind ik helemaal niet leuk. Hier werd geraakt aan een eerbiedwaardige instelling als het kabinet en de administratie van Justitie. Ik ben verwend door het leven, en hecht niet zo veel waarde aan materiële zaken. Maar dit was een aanslag op de integriteit van wie hier werkt. We gaan kijken hoe we hier precies en juist op kunnen reageren: burgerrechtelijk, strafrechtelijk of tuchtrechtelijk. Of we ze gaan ontslaan? We onderzoeken het, maar op dit moment wil ik geen olie op het vuur gooien."

Is er een personeelsgebrek bij Justitie?

"Als je vergelijkt met het buitenland, zeker niet. Maar wordt iedereen altijd goed ingezet? Dat is een andere vraag."

Dat zullen vele magistraten niet graag horen.

"We moeten ons afvragen welke richting we uit willen. Gaan we door op deze weg? Of blijven we ingaan op elke vraag om meer middelen? Dat kan misschien wel, maar dat is niet de oplossing. Het gaat me niet per se om het afbouwen van personeel, wel dat die mensen beter ingezet worden. Dat is voor niemand makkelijk. En toch krijg ik steun vanuit heel wat hoeken van Justitie. Maar om iedereen akkoord te krijgen, dat kan u mij niet vragen."

Moet een minister van Justitie een slecht karakter hebben om door te duwen?

"Ik heb geen slecht karakter, maar ik duw wel door. Je moet niet toegeven aan het plezier om geliefd te zijn. Maar het zijn de resultaten die tellen. Natuurlijk is daar kracht voor nodig, en natuurlijk wekt dat weerstand op. Maar hoe groter de hervormingen, hoe groter de weerstand."

Had u verwacht dat u op zoveel weerstand zou botsen?

(grijnst) "O, ja."

Ook de hoogste magistraten deinzen er tegenwoordig niet voor terug naar de pers te stappen, zoals de voorzitter van het Hof van Cassatie.

"In die zin is er veel veranderd. Herinner je de tijd van Eliane Liekendael, die doodsbenauwd was voor de camera's. Dat is nog maar twintig jaar geleden. En nu zijn er magistraten die zelf naar de media stappen. Dat is een nieuwe realiteit, waar we ons allemaal nog wat in moeten vinden."

U reageerde daar wel heel scherp op in een persbericht.

"Het heeft me enorm veel moeite gekost om daarover te communiceren. Dat is niet mijn stijl. Normaal praat ik dan met de mensen, maar dat was niet mogelijk. Ik ken het terrein ondertussen, en de kranten. Ik heb er 24 uur diep over nagedacht, maar ik kon niet anders dan reageren. Ik heb het nu gezegd, en het incident is nu gesloten."

U beweert graag dat een stille meerderheid wél achter uw plannen staat.

"Het probleem van een stille meerderheid is dat ze stil is." (glimlacht)

Is er ook een stille meerderheid bij de cipiers die uw plannen goedkeurt?

"Bij de vakbond van de cipiers is er een probleem van autoriteit. Maar dat is niet alleen een probleem bij de vakbond, dat is een globaal fenomeen. Kijk naar de VS, waar de Republikeinen duidelijk ook niet luisteren naar hun partij, maar op Trump stemmen. Dat is du jamais vu."

Vorige week gaf u een emotionele speech in het parlement. Heeft u eraan gedacht ontslag te nemen?

"Nog een keer? (lacht) Maar neen. Het ligt niet in mijn natuur om op te geven."

Ondertussen wordt uw partij in de peilingen niet beloond door de kiezer. U bent nog maar de vierde partij in Vlaanderen.

"Ik hoop niet dat ik daar persoonlijk verantwoordelijk voor ben. Wat mij in de peiling vooral verontrust, is dat de extremen zulke hoge scores halen, ten nadele van die partijen die hun verantwoordelijkheid nemen. Dat heeft te maken met een polarisatie van de publieke opinie."

Het kan ook wel te maken hebben met het feit dat de huidige meerderheid er maar niet in slaagt behoorlijk beleid te voeren.

"Nee, daar geloof ik niet in. Kijk naar de internationale tendens. Kijk naar heel Europa: Nederland, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk. Hoe Boris Johnson erin slaagt zijn eigen land in de voet te schieten. Dat zie je ook in de VS. Ik waarschuw al acht maanden voor Trump, maar iedereen lachte met de man. Hier wordt Sarkozy dan weer gedwongen om te verklaren dat Schengen dood is. Waarom? Omdat hij tegen de muur wordt gedrukt door Le Pen."

Dat doet N-VA toch ook. Zij zijn ook rechtser geworden.

"Maar waarom? Omdat de mensen dat willen horen. En waarom? Omdat ze bang zijn. Bang voor hun toekomst. En het is onze taak om mensen ervan te overtuigen dat ze wél een toekomst hebben. We zijn nooit zo rijk geweest in het Westen, en de gezondheidszorg en onderwijs in Vlaanderen zijn uitstekend. Dat zal overigens niet lukken met grote woorden, maar door elke dag hard te werken."

Hebben de bedrijfsleiders en de vakbondsleiders gelijk dat het tijd is voor actie?

"Misschien moeten ze in de politiek gaan zoals ik. En zich dan aanbieden aan de kiezer."

JONAS MUYLAERT EN ROEL WAUTERS