Rechter straft op 7 niveaus

Een bestraffingsarsenaal dat eenvoudiger, coherenter en duidelijker voor de samenleving is. Dat is het opzet van de modernisering van het Belgische strafwetboek, waaraan specialisten momenteel sleutelen, in opdracht van Geens. Onze krant kon de hand leggen op het eerste ontwerp. Het 'frame' van het nieuwe strafwetboek wordt een indeling in 7 strafniveaus, 5 voor de wanbedrijven en 2 voor misdaden. Onder niveau 1 vallen bijvoorbeeld geldboetes of werkstraffen, niveau 7 is levenslange opsluiting. (zie kader rechts) De rechter blijft zijn vrijheid behouden: binnen elk niveau blijven minima en maxima bestaan. De verduidelijking zit hem vooral hierin: wanneer er bij een bepaald misdrijf sprake is van verzachtende omstandigheden, dan kiest de rechter gewoon een straf van 1 of 2 niveaus lager.

Rijverbod of behandeling als alternatief

Geens is zoals bekend geen justitieminister die als doel heeft zo veel mogelijk plegers in de cel te krijgen. Vandaar dat er een arsenaal nieuwe alternatieve straffen wordt ingeschreven. Zo zal een strafrechter voortaan zonder bijhorende boete of celstraf een beroepsverbod, woon- of contactverbod of rijverbod kunnen uitspreken. Bij die laatste hoeft zelfs geen sprake te zijn van een verkeersmisdrijf. Geens mikt vooral op het lamleggen van drugdealers, inbrekers en helers, die een auto gebruiken om misdaden te plegen. De rechter zal voortaan ook direct een behandeling kunnen opleggen, meer bepaald voor daders met psychische problemen of verslaving waarbij de cel niet helpt of waarvoor internering te verregaand is. In functie van deze nieuwe straf komen er gradaties van toerekeningsvatbaarheid. Nu heeft een rechter maar twee mogelijkheden: iemand is gestoord of iemand is het niet. Volgens het ontwerp moet het in de toekomst mogelijk zijn om verminderde toerekeningsvatbaarheid vast te stellen.

Poging weegt even zwaar

Heel opvallend in het ontwerp voor het nieuwe strafwetboek is dat een poging tot misdrijf in de toekomst gelijk wordt behandeld als het voltooide misdrijf. "Bij het uitspreken van de veroordeling kan er nog altijd een verschil van straf zijn, maar het uitgangspunt is gelijkheid", klinkt het bij experts. "Of een misdaad nu slaagt of niet: in het hoofd van de pleger is er geen verschil. Het verschil tussen een geslaagde of mislukte doodslag is vaak maar een paar centimeter."

Wie van feiten weet, hangt ook

Nog een stevige verstrenging: het onderscheid tussen mededader en medeplichtige wordt opgeheven. En ook deelneming door 'onthouding' en deelneming 'post factum' worden strafbaar gesteld. Geens mikt hiermee vooral op de georganiseerde misdaad of terrorisme. Nu ontspringen maffiabazen vaak de dans omdat ze wel van een misdaad wisten, maar er niet bij waren. Dat achterpoortje gaat nu dicht.

Volgende stap: misdrijven rangschikken

Dit ontwerp is pas de eerste stap op weg naar een nieuw strafwetboek. Welke misdrijven in welk niveau komen, wordt de komende maanden voer voor politieke discussie.

DIETER DUJARDIN