Bijna twee jaar geleden volgde hij Steven Vanackere op als minister van Financiën. Sindsdien wordt hij de wonderboy van CD&V genoemd. Koen Geens doet wat aan Gaston Eyskens denken. Hij praat niet, hij doceert, zoals het een prof betaamt. Hij communiceert wat afstandelijk, altijd bedachtzaam, uiterst genuanceerd, in onberispelijk Nederlands met af en toe een ironisch ondertoontje.
Van Financiën naar Justitie, is dat een logische stap?
Ik ben in de eerste plaats jurist. Mocht men me drie jaar geleden de keuze hebben gelaten, dan had ik voor Justitie gekozen. Het werd Financiën en ik heb dat graag gedaan. Ik had ook graag verder gedaan op dat departement, maar nu ben ik ook heel blij. Bij Justitie wachten uitdagingen die niet van de poes zijn.
U had een grote fiscale hervorming aangekondigd. Blijft die nu in het dak steken?
Die plannen bestaan. Ze lagen ook op tafel bij de regeringsonderhandelingen, maar er was geen draagvlak voor.
De andere partijen waren niet rijp voor een gedeeltelijke verschuiving van belastingen op arbeid naar consumptie, vermogen en milieu.
Zo zitten we bij de veelbesproken vermogensbelasting. De andere regeringspartijen hebben gevraagd dat CD&V daarover zwijgt.
Ik wil niet polariseren. Maar het is niet onze schuld dat er plotseling de Luxleaks waren, dat er Marc Coucke was, niet als persoon maar als 'geval'. En minister van Financiën Johan Van Overtveldt begon in interviews zélf over de mogelijkheid van een vermogenswinstbelasting.
Er is verder de sociale onrust. Bovendien staat in het regeerakkoord dat een tax shift moet worden onderzocht. Zo onlogisch is het dus niet dat wij daarover spreken.
Maar nogmaals, ik wil geen olie op het vuur gooien.
Komt er een vermogenswinstbelasting?
Er komt een tax shift, zoals in andere landen. Als wij de belasting op arbeid willen verlagen, kan dit niet alleen met besparingen.
Komt ze er nog deze legislatuur?
Koen Geens moet als kersvers minister van Justitie op zoek naar 286 miljoen euro: 136 miljoen aan achterstallige facturen én 150 miljoen besparen op de begroting voor volgend jaar.
Daarnaast moet hij het sterk geschonden vertrouwen tussen magistraten, publiek en politiek herstellen. Om de strafuitvoering efficiënter te laten verlopen, lanceert hij al het idee om misdrijven waarop minder dan 1 jaar gevangenis staat, anders te bestraffen.
Ik hoop het. Ik hoop dat de rede weerkeert wanneer het stof gaat liggen. In het kader van de sociale dialoog moeten ook werkgevers en werknemers daar mee over nadenken.
Maar zoals ik al zei, het is zo delicaat dat ik er nu niet te veel wil over zeggen.
CD&V regeert nu tégen het ACV in.
Kunt u dat volhouden tot in 2019?
Ik zit niet in het kernkabinet. Vicepremier Kris Peeters heeft daar voor mijn partij de stuurknuppel in handen én hij is bovendien belast met het sociaal overleg. Ik geloof zeer diep dat hij in staat is met de sociale partners, of toch minstens met een groot deel van hen, een vorm van verstandhouding te vinden. Ik ben optimist.
Wordt er achter de schermen gepraat met het ACV?
Er wordt altijd gepraat met het ACV, zoals er met iedereen wordt gepraat. Ik heb voor Justitie al vier keer met de vakbonden gepraat.
Hebt u begrip voor de stakingen die eraan komen?
Staken is een quasi absoluut recht. Wie ben ik dan om daar een oordeel over te vellen? Een staking mag nooit een politiek wapen zijn. Staken is voor mij de uiting van een zeker sociaal ongenoegen.
Dat moet gekanaliseerd worden, maar het moet de bedoeling zijn uiteindelijk tot een wederzijds aanvaardbaar resultaat te komen.
Er moet gepraat worden. Mocht er geen akkoord kunnen komen met de sociale partners, dan zal de politiek de beslissingen moeten nemen. De grote principes liggen daarbij vast. Maar ik meen dat er wel ruimte is voor een gesprek over de modaliteiten.
Over naar Justitie. Waar mogen we u in 2019 op afrekenen?
Gevaarlijke vraag. Over enkele jaren gaat u mij confronteren met mijn antwoord van nu. Ik wil een voorbehoud maken: krijg ik vier jaar om mijn prioriteiten waar te maken? Wat ik zeker wil doen is de fi- nanciële situatie saneren. Ik wil met minder middelen een betere justitie maken.
Twee. Decentralisatie. Zetelende rechters en de staande magistratuur moeten beheersautonomie krijgen. Zij moeten zélf hun financiële enveloppes beheren. Drie.
De hervorming van het Strafwetboek, het Wetboek van Strafvordering en het erfrecht.
U bent bezorgd over het wantrouwen van de magistraten in de politiek. Maar er is ook het wantrouwen van de burger in Justitie. Is dat niet minstens zo gevaarlijk?
Dat is juist. Maar ik meen dat ik dat kan verbeteren als ik de actoren binnen Justitie meekrijg. Magistraten en advocaten wentelen nu voor een stuk het publieke wantrouwen af naar de politiek. Zo van: hoe wilt u dat wij goed werken als de politiek niet meewil? Mijn opdracht bestaat erin eerst de actoren tot vertrouwensvolle partners te maken. Dat is een complex proces. Op Financiën sprak ik met 'cijfermensen'.
Voor hen is iets juist of onjuist.
Juristen denken vrij literair en minder binair.
Voor hen is er zelden is iets helemaal juist of helemaal onjuist.
Schermen magistraten niet te pas en te onpas met hun onafhankelijkheid als het op hervormen aankomt?
Zij moéten onafhankelijk zijn in de behandeling van hun dossiers. De politiek mag zich daar geenszins mee bemoeien. Ze moeten wel beseffen dat ze voor een stuk ook aan openbare dienstverlening doen.
Voor dat aspect zijn ze rekenschap verschuldigd.
Ze moeten hun job goed doen.
U wil een beheersovereenkomst afsluiten met Justitie?
In het regeerakkoord staat bijvoorbeeld dat één aanleg binnen het jaar moet afgehandeld zijn. Dus van inleiding van de zaak tot en met het vonnis of het arrest.
Kunnen wij dat afspreken met de magistraten en de advocaten? Kunnen zij zich in zo'n engagement inschakelen? Het is ook mijn bedoeling de magistratuur te responsabiliseren in een doelmatige aanwending van de middelen. Ik wil zo'n beheersovereenkomst tegen 1 januari 2017 in werking stellen, zij het gradueel.
Responsabiliseren betekent ook besparen?
Ik geef een voorbeeld. Als een magistraat nu beslist een mijnterril af te graven omdat hij vermoedt dat er een lijk in verborgen zit, bestelt hij autonoom een aannemer.
De factuur komt dan een tijd later bij Justitie terecht. Ik kan dus moeilijk een kostenbegroting maken omdat ik nooit weet wat er op ons afkomt. Dat is een van de redenen voor de ontsporing van de gerechtskosten.
Magistraten kunnen uitgaven doen zonder enige verantwoording af te leggen. Zulke zaken wil ik bespreekbaar maken.
Onderzoeksrechters die iemand vrijlaten die een politieagent in elkaar heeft geslagen, zoals deze week in Dendermonde, kunt u daar ook verandering in brengen?
Als minister van Justitie is het zeer delicaat daar uitspraken over te doen. Algemeen gesteld kan het beleid wél een aantal zaken doen, zoals extra bescherming bieden aan personen die een openbare functie bekleden. Voor de rest praat een minister van Justitie over het vervolgingsbeleid met de procureurs-generaal.
En de korpschefs hebben natuurlijk altijd de mogelijkheid tot tuchtrechtelijk ingrijpen tegen magistraten die iets anders doen dan wat van hen wordt verwacht.
Het verwondert ons dat u bij de prioriteiten de strafuitvoering niet vermeldt.
Experts beweren dat niemand juist kan vertellen hoeveel veroordeelden effectief hun straf uitzitten. De wet-Lejeune is al fameus verstrengd, en in het regeerakkoord staat dat voor bepaalde zware misdrijven de bodemrechter een beveiligingsperiode kan opleggen, dus dat een veroordeelde minstens een aantal jaar moet zitten. Het is mijn bedoeling om alle wetgeving rond strafuitvoering te bundelen in een Wetboek van Strafvordering.
Maar ondertussen lopen veroordeelden wel vrij rond?
Vele voorbeelden bereiken mij. En hoewel ik bang ben dat de situatie wat veralgemeend wordt, zit er zeker een grond van waarheid in die niet duldbaar is. Zo kan het gevoel ontstaan dat de vonnisrechter niet ernstig wordt genomen. Zoals bij herhaalde, zware verkeersovertredingen.
Uw voorganger, Annemie Turtelboom, wilde elke straf tot vier maanden laten uitvoeren.
Ze is daar niet helemaal in geslaagd, maar neemt u dit voornemen over?
De Salduzwet verplicht ons weldra ook voor vergrijpen waarop minder dan één jaar gevangenis staan, bij het eerste verhoor de bijstand van een advocaat te garanderen. Dat wordt heel moeilijk. Daarom zou ik in de toekomst durven nadenken om voor inbreuken waarop nu minder dan 1 jaar staat, de rechter bij wet te verplichten tot het opleggen van andere straffen dan celstraffen, zoals elektronisch toezicht. Dan is de Salduzwet niet van toepassing.
Uw voorstel tot hervorming van Assisen is ondertussen afgeschoten door de advocatuur.
Ik blijf erbij dat zware criminaliteit zoals georganiseerde misdaad beter niet door een volksjury wordt behandeld. Wie wil er in de jury zitten op een assisenproces tegen de Hells Angels? Er is de angst, maar ook het gebrek aan expertise en de belasting. Wie kan of wil zich 6 of 7 weken vrijmaken? Voor intrafamiliaal en passioneel geweld is een volksjury dan weer meer aangewezen dan een professionele rechter.
Moet Justitie inleveren op de begroting?
Ja. Ik krijg 150 miljoen minder ter beschikking dan ik graag zou hebben. Justitie krijgt 1,7 miljard euro in plaats van 1,85 miljard. Waar gaat u besparen?
Ik bekijk dat nu samen met de Administratie.
We zullen met kredieten moeten schuiven.
Maar die primeur bewaar ik voor het parlement.
Past de invoering van het remgeld voor Justitie in dat kader?
Nee, dat zat er al een tijdje aan te komen. We moeten oog hebben voor autofinanciering.
Zo worden sommige griffierechten progressief verhoogd. Een CEO die voor de arbeidsrechtbank een zaak heeft over zijn gouden parachute, moet nu niets betalen. Ik meen dat dit anders kan. En ik hoop dat er ooit middelen naar Justitie zullen vloeien die voortkomen uit minnelijke schikkingen en boetes, uitgezonderd ontdoken belastingen. Die moeten naar Financiën. Wat het remgeld betreft, is het de bedoeling overconsumptie tegen te gaan. Voor alle duidelijkheid: het gaat hier enkel om zaken met pro-Deoadvocaten die door de staat worden betaald. Het is de bedoeling om hier, zoals bij de dokter, een stukje te laten betalen door de rechtszoekende onder vorm van een provisie. De rest van het honorarium wordt rechtstreeks door de overheid betaald, met gestandaardiseerde bedragen.
Verder is het mijn bedoeling de rechtsbijstandsverzekering uit te breiden voor bepaalde rechtszaken. Ik praat hierover met verschillende verzekeringsmaatschappijen.
In Duitsland werkt dit systeem goed. Bijvoorbeeld voor familiale geschillen. Die brengen zo al genoeg miserie mee zonder dat er ook financiële problemen moeten bijkomen.

Paul Geudens