De schoonmaak van de Europese banksector staat dit keer écht voor de deur, bezweren Koen Geens en Marianne Thyssen. Zwakke banken die nu nog denken dat ze hun huiswerk niet zullen moeten doen, dwalen. 'De mensen zijn bang en sparen zich een bult. We moeten en zullen ze opnieuw vertrouwen
geven.'

Wetstraat 12, kabinet van de minister van Financiën, 8.15 uur 's ochtends. Terwijl europarlementslid Marianne Thyssen in een van de imposante barokke zalen aan een lange tafel haar drukke dag voorbereidt, komt even later ook minister Koen Geens binnen.

Na een hartelijke begroeting, gooit hij zich meteen op het sobere ontbijt (onder meer droge sandwiches met ham) in een rechttoe-rechtaan stijl die heel even doet denken aan oud-premier Jean-Luc Dehaene: 'Ge moet goed eten, zegt mijn moeder altijd', knipoogt de ex-advocaat en -hoogleraar gemoedelijk.

Als partijgenoten binnen CD&V kennen ze elkaar wel, maar dan vooral van achter de schermen (Geens was jarenlang de kabinetschef van Vlaams minister-president Kris Peeters). Dat ze nu voor het eerst samen een interview geven, is geen toeval. Beide politici volgen de internationale ontwikkelingen in de financiële sector op de voet. Geens als minister van Financiën, Thyssen als hoofdonderhandelaar van het Europees Parlement voor het Europese bankentoezicht.

Bezorgd

Ook zij beseffen dat de strijd tegen de speculatieve excessen op de financiële markten nog lang niet gestreden is. En dat er zich wereldwijd alweer nieuwe zeepbellen aan het vormen zijn.

'Ook wij zijn bezorgd over wat er gebeurt bij de banken. En er is duidelijk een reden voor. Anders zouden wij hier niet zitten', knikt Geens. 'Hebzucht, daar komt het altijd op neer, hé. Dat woord vat het allemaal samen', zucht Thyssen.

Maar beiden bestrijden met klem de gedachte dat de politiek de voorbije vijf jaar achterover heeft geleund. 'Geen sense of urgency meer? De
druk van de financiële markten is er nog altijd en kan op elk moment weer toenemen.'

De politiek heeft de voorbije vijf jaar ongetwijfeld hard gewerkt. Maar ondanks alle inspanningen lijkt het financiële systeem er vandaag niet echt veiliger op geworden.

Thyssen: 'De mensen vragen ons: wat zit ge daar nu eigenlijk te doen in Europa: wij lezen dat er eigenlijk weinig of niets veranderd is. Maar dat is een misvatting. Er is al heel véél gebeurd. Alleen is het nog te vroeg voor een eindoordeel: een aantal belangrijke maatregelen waar we in Europa mee bezig zijn, moet nog in werking treden.'

Geens (pikt in): 'De stappen die we in Europa gezet hebben richting een Europese bankenunie zijn indrukwekkend. De bouwstenen zijn klaar. Er zijn drie grote pijlers en over de eerste twee is er een politieke consensus: het eengemaakt Europees bankentoezicht is straks een feit(eind 2014, red.) en ook de onderhandelingen over een vangnet voor de zwakke banken zitten in de eindfase.'

Thyssen: 'Pas over vijf jaar kunnen we de eindbalans opmaken. Zijn de banken nu sterker, is het spaargeld van de mensen veiliger - want daar gaat het allemaal om - en moet de belastingbetaler nog altijd opdraaien voor nieuwe bankenproblemen?'

Eigenlijk willen de mensen dat nu al weten.

Geens: 'Dat is begrijpelijk. Een crisis zoals we die gehad hebben in 2008, dat zit jaren in de kleren. Honderdduizend euro gaan afhalen... voor een vrouw van tachtig jaar is dat de meest traumatische ervaring in haar leven. En dat is de eerste die nadien dat geld teruggeeft aan de loketbediende
en zegt: het lag niet aan u: ik weet het wel. Die mensen moeten we opnieuw kunnen geruststellen.'

Thyssen: 'De mensen zijn bang en sparen te veel.'

Geens: 'Ze sparen zich een bult en durven niet meer te consumeren. Waardoor de bedrijven geen investeringen meer willen doen en boos zijn op de overheid. En de overheid zelf zit ook met de billen toegeknepen, want er is geen geld om voldoende overheidsinvesteringen te doen. Als ze uw artikels lezen - en die moet u schrijven, want de mensen moeten de waarheid weten - dan zeggen ze mij: meneer de minister, zijn ze nu wéér bezig, die banken.'

En hoe gaat u dat vertrouwensprobleem oplossen?

Geens: 'We hebben in Europa al flink wat stappen gezet. Ook in ons land. Ik denk bijvoorbeeld aan de concurrentiekracht van de economie, die straks eindelijk opnieuw wat gaat aantrekken. Bovendien, zo slecht hebben we het hier niet. We zijn nu 1,3 procent rijker dan in 2008, het rijkste moment dat België ooit gekend heeft.'

Maar gaat het wel allemaal snel genoeg? Ik zie nog altijd geen echt fundamentele ingrepen, zoals het fors optrekken van de strengste kapitaalbuffer van de banken: de leverage ratio.

Geens: 'Ik zie dat anders. Voor mij is het glas halfvol. Wat mij opvalt bij het lezen van jullie reeks, is dat de nieuwe speculatieve excessen een globaal, wereldwijd probleem zijn. Ik geef een voorbeeld: in de Verenigde Staten duwt de lage rente investeerders opnieuw naar speculatieve beleggingen. Dat is een normale, menselijke reactie. Amerikanen zitten zo in elkaar. Wij in Europa kunnen daar niet veel aan doen.

Thyssen (instemmend): 'Je kunt het ons niet kwalijk nemen dat wij de VS nog niet hebben veranderd. Dat kan alleen aangepakt worden op een hoger niveau, bijvoorbeeld dat van de G20 (het clubje van 's werelds rijkste industrielanden, red.).'

Maar als het regent in New York, dan druppelt het in Parijs. Het komt altijd naar hier overgewaaid.

Geens: 'Dat hebben we in de jaren dertig al gezien.' 

Ik geef een voorbeeld: het opsmukken van de kapitaalbuffer via omstreden constructies zoals CRT's. Het is duidelijk dat steeds meer Europese bankreuzen dat ook (opnieuw) doen.

Geens: 'Wel, wij in Europa hebben een heel andere aanpak dan de VS. Daar willen ze de problemen aanpakken met heel veel en heel specifieke regels, de Volcker-rule bijvoorbeeld, maar stuiten ze op een sterke financiële industrie die dat natuurlijk probeert tegen te houden of te omzeilen. Resultaat, de Volcker-rule is nu al 900 bladzijden lang en alweer met een jaar uitgesteld, terwijl Wall Street ondertussen zijn gang kan gaan.'

En in Europa gaat het anders?

Geens: 'Ja, de extra kapitaalbuffers voor de banken, en het zijn stevige, worden bij ons al geleidelijk ingevoerd vanaf 2014. En net zoals onze retorica-studenten wiskunde worden onze grootbanken (KBC, Dexia, Belfius én zelfs Argenta, red.) grondig voorbereid op een streng Europees toelatingsexamen door de ECB. En als je Draghi een beetje kent: dat zal een serieus examen zijn.'

Thyssen: 'Vergeet ook niet dat de nationale toezichthouder, bij ons de Nationale Bank, veel breder kan kijken dan de risicogewogen kapitaalratio van een bank en indien nodig altijd extra maatregelen kan opleggen. Het is zeker niet zo dat onze banken kunnen doen wat ze willen.'

In het verleden stelde dat Europees examen niet veel voor. Omdat de nationale lidstaten hun 'kampioenen' wilden beschermen, lag de lat veel te laag. Zelfs Dexia slaagde twee keer voor de Europese stresstests.

Thyssen: 'Maar dat had niets te maken met politieke compromissen. Dat was omdat de toenmalige toezichthouder, de EBA, het gereedschap nog niet had om een serieuze stresstest te doen. Ze hadden onvoldoende bevoegdheden. Een voorbeeld? Ze mochten de banken niet eens ter plekke controleren. Ze hebben hun werk gewoon moeten doen met excel-sheets.

Geens: 'Wij in Europa regelen liever niet alles tot na de komma, zoals de overheid in de VS. Dat is gemakkelijk te omzeilen. Wij houden liever wat vrijheid om risico's zelf in te schatten. Daar is niets verkeerd mee. Maar ik geloof niet dat wij, en dan bedoel ik ook de Nationale Bank, nog met halve regels en half toezicht gaan werken. Absoluut niet.'

Thyssen: 'Daarom heeft het Europees Parlement er ook voor gepleit dat er één echte Europese toezichthouder zou komen, de ECB, die een serieuze doorlichting zou maken. En die komt er nu ook. Alles wat vroeger niet kon, kan nu wel.'

Sommige grootbanken in België lijken zich nochtans niet te veel zorgen te maken over het Europese examen en een mogelijke kapitaalverhoging.

Geens: 'Dat heb ik ook ergens in uw reeks gelezen, ja. (aarzelt even) Ik moet voorzichtig zijn als minister van Financiën. Maar als je ziet wat één van onze banken de voorbije twaalf maanden al heeft gedaan, met name KBC - dat eerst extra kapitaal heeft opgehaald en dan de kredieten die Cera had bij KBC afgebouwd - dan is het toch wel een boude bewering dat onze banken niets gaan moeten doen.'

Maar waarom hebben we daar vijf jaar op moeten wachten?

Geens: 'Ik vind die kritiek wat gemakkelijk. Omdat er nog geen duidelijk vangnet was om banken met problemen op te vangen. Dat was een voorwaarde van ECB-voorzitter Draghi. Wij hebben ons kapot vergaderd met Ecofin en de eurozone om een systeem af te spreken van nationale vangnetten, waardoor banken die zakken voor het examen zich kunnen herkapitaliseren.'

Hoe zit dat vangnet voor zwakke banken in elkaar?

Geens: 'Voordat er daarvoor belastinggeld van een lidstaat gebruikt mag worden (de zogenoemde 'backstop'), moet eerst het eigen vermogen en achtergestelde schulden van de banken worden aangesproken. Als laatste redmiddel geldt dan de eventuele steun vanuit het Europees noodfonds ESM (Europees Stabiliteits Mechanisme). Ik reken erop dat al onze banken hun huiswerk doen en slagen voor het examen.

En wat met de kredietderivaten? Banken die risico's herverpakken en doorschuiven zouden verplicht moeten worden een deel van dat risico, bijvoorbeeld 5 procent, op de eigen balans te houden.

Geens: 'We hebben dat probleem ook gezien. Dat hebben wij in Europa al beslist eind 2009. Let wel, effectisering (het opsplitsen, herverpakken
en doorverkopen van financiële producten, red.) is op zich niet verkeerd. Het helpt het risico over het systeem te verspreiden. Maar de hamvraag is de manier waarop. Als het de verkeerde richting uitgaat, moet de toezichthouder kunnen ingrijpen. Gelukkig is Europa ook minder geneigd om op dat vlak in overdrive te gaan dan de Verenigde Staten.'

Voelt het niet vaak als vechten tegen de bierkaai. Hoeveel invloed heeft de politiek eigenlijk nog op de financiële wereld?

Geens: 'Eigenlijk is het goed dat de politiek daar niet zoveel invloed op heeft en dat het bankentoezicht gebeurt door onafhankelijke instellingen. Maar op het moment dat de banken in 2008 gered moesten worden, kon dat niet langer en moest de politiek plots de brand helpen blussen.'
'En als ik zo vrij mag zijn: daar is misschien wel uit gebleken dat de toenmalige banktoezichthouders te zwak waren. Net daarom zijn we nu volop
bezig met het toezicht te versterken.'

Thyssen: 'Pas als de nieuwe regels voor de banken heel duidelijk zijn gesteld - en het vertrouwen in de financiële sector terugkomt - kunnen en moeten we als politici weer een stap terugzetten. Dan moeten de nieuwe onafhankelijke banktoezichthouders in Frankfurt de strengere regels toepassen.'

En dat vertrouwen in de financiële sector zal terugkomen?

Thyssen: 'Als de mensen ons de tijd geven om alles op poten te zetten wel, ja. We zijn al meer dan halfweg. Nog even geduld. We moeten en zullen het vertrouwen terugbrengen.'

Geens: 'Absoluut.'