Kan koninklijk opdrachthouder Koen Geens (62) een doorbraak forceren in de formatie? ‘Hij wil zijn plek in de geschiedenis verdienen.’ Wellicht ligt zijn eigen CD&V nog het meeste dwars. Portret van een pitbull-professor.
door ROEL WAUTERS en JEROEN VAN HORENBEEK8 februari 2020, 7:00
“Hij is een schaker en weet hoe hij compromissen moet maken”, zegt Hilde Crevits, de sterke vrouw van CD&V, over Koen Geens. “Niemand kent de politieke geschiedenis beter dan hij”, vult Stefaan De Clerck aan, de oud-voorzitter die Geens overtuigde om de universiteit te verruilen voor een politiek bestaan. “Hij denkt altijd oplossingsgericht”, oordeelt voormalig premier Yves Leterme.
Maandag wordt Koen Geens op het paleis verwacht voor een verslag over zijn werk als koninklijk opdrachthouder; de christendemocraat is sinds vorige week aan zet. Koning Filip heeft – tegen de verwachtingen in – zijn hoop gevestigd op Geens om zo snel mogelijk een nieuwe regering te vormen. Na acht maanden vruchteloos onderhandelen beseft de koning dat de formatie nu snel in beweging moet komen. Anders worden nieuwe verkiezingen stilaan onafwendbaar en dreigt een kladderadatsch van het Belgische politieke systeem.
De missie van Geens is even duidelijk als vaag: zoek een meerderheid die de stabiliteit van het land kan garanderen. In de eerste plaats wordt hiervoor nog steeds gekeken naar een paars-gele samenwerking tussen de N-VA en de PS, de grootste partijen in beide landsdelen. Maar aangezien deze formule niet levensvatbaar lijkt, blijft ook het enige werkbare alternatief – de ‘Vivaldi-coalitie’ met socialisten, liberalen, christendemocraten en groenen – op tafel.
BIO • geboren op 22 januari 1958 in Merksem • woont in Huldenberg • is getrouwd met Griet Dupré, dochter van oud-CVP-minister Jos Dupré • haalt na zijn rechtenstudie een Master of Law aan Harvard en doctoreert aan de KU Leuven, waar hij prof vennootschapsrecht wordt • richt samen met Xavier Dieux in 1994 een advocaten-kantoor op, het latere Eubelius • is van 2007 tot 2009 kabinetschef bij Vlaams minister-president Kris Peeters (CD&V) • doet in 2009 mee aan rectorverkiezingen aan de KU Leuven, maar verliest van Mark Waer • vervangt in 2013 Steven Vanackere als minister van Financiën, vanaf 2014 is hij minister van Justitie
Meteen is duidelijk waarom Geens’ opdracht zo losjes is afgebakend. Als straks blijkt dat paars-geel echt geen optie is, rekent men er in Laken op dat Geens de meest geschikte man is om de bontgekleurde Vivaldi-coalitie bij elkaar te brengen. Zo’n meerderheid komt er alleen als CD&V haar Vlaamse coalitiepartner N-VA wil loslaten. In ruil kan de partij de Wetstraat 16 opeisen. Geens wordt dan de logische premier. Een aanlokkelijke deal.
GOALGETTER
De inzet voor het land is groot – dat staat buiten kijf. Maar ook voor Geens zelf staat er dezer dagen bijzonder veel op het spel. De christendemocraat verstaat al jaren de kunst om op het juiste moment op de juiste plaats op te duiken. Stoemelings. Bijna ondanks zichzelf, zo lijkt het soms. Noem hem de politieke reïncarnatie van voetballers als Wesley Sonck, Gerd Müller en ‘Pippo’ Inzaghi: ze voelen aan waar de bal zal komen, bewegen zich er achteloos naartoe en scoren. Een samenspel van instinct, doorzicht en sluwheid.
Het is deze combinatie die de carrière van de 62-jarige Geens mee heeft bepaald. Na de eeuwwisseling maakt de geboren Brasschatenaar een steile klim in de CD&V-partijrangen – van adviseur achter de schermen naar kabinetschef en later minister, tot de federale numero uno van de partij.
Toeval is het allemaal niet. Het netwerk van Geens is indrukwekkend. Een collega noemt het “schrikbarend groot”. Dat sprokkelt hij niet bijeen door met adreskaartjes recepties af te schuimen, maar bouwt hij uit door eerdere jobs en een XL-portie ambitie. In zijn hoedanigheid van zakenadvocaat van het prestigieuze kantoor dat hij zelf mee uit de grond stampte, het latere Eubelius, en als gerespecteerd professor vennootschapsrecht aan de KU Leuven, klopt de toenmalige CVP regelmatig bij hem aan voor advies bij een juridische hervorming of het opstellen van wetteksten.
Geens werkt daarnaast ook samen met belangrijke ondernemers bij de vele overnames of fusies die hij mee begeleidt. The powers that be kennen Geens al langer, en hij kent hen. Hij houdt steeds de lijnen open; zij weten hem te vinden als dat nodig is. Voor inhoudelijke input bij onderhandelingen, maar evengoed om hem een baan aan te bieden. “Ik heb een paar keer neen moeten zeggen”, zegt Geens nu. “Ik kon voor een groot Amerikaans advocatenkantoor gaan werken of voorzitter worden van de raad van bestuur van een belangrijk bedrijf. Maar ik moet mezelf kunnen identificeren met de opdracht en iets ten goede kunnen realiseren.”
Het is toenmalig voorzitter Stefaan De Clerck die Geens begin jaren 2000 binnenhaalt. “Het was in die tijd nog gebruikelijk dat zulke figuren uit het katholieke milieu van de KU Leuven zouden doorgroeien binnen de CVP”, zegt Rik Torfs, professor kerkelijk recht en oud-parlementslid voor CD&V. Torfs zat als rechtenstudent een jaar hoger dan Geens; hun academische carrières verliepen parallel. “Voor hem was de keuze voor de politiek evident”, vertelt hij. “Geens komt uit een CVP-nest.” Hij is getrouwd met Griet Dupré, dochter van Jos Dupré – een van de CVP-toppers van de jaren 1980. Geens’ zoon zal later op het kabinet-Leterme aan de slag gaan.
Met De Clerck werkt Geens mee aan de herbronning van de CVP in de paarse Verhofstadt-jaren. Hij giet zijn expertise in de verkiezingsprogramma’s en maakt meteen grote indruk op het partijhoofdkwartier. In die mate zelfs dat De Clerck hem in 2003 polst om de nieuwe voorzitter te worden. Al snel blijkt Leterme echter de vanzelfsprekende keuze.
EMOTIE
De officiële stap naar de Wetstraat volgt in 2007, wanneer Geens aan de slag gaat als kabinetschef van Vlaams minister-president Kris Peeters. Onder de vleugels van Raf Suys en Karel Tobback - twee oud-strijders op de christendemocratische kabinetten - doet hij er ervaring op. In die periode masseert hij meermaals de spanningen weg tussen Peeters en Leterme, de partijkopmannen die in hun verschillende bestuursniveaus regelmatig in de clinch gaan. “Zijn expertise is ontegensprekelijk”, zegt Leterme nu. “Bij de bankencrisis was die van goudwaarde.”
Toch worstelt Geens aanvankelijk met de aanpassing. “Als advocaat was hij het gewend om ingewikkelde deals te sluiten”, zegt Crevits, toen Vlaams minister. “Maar een politiek compromis is iets heel anders. Daar speelt niet alleen de ratio, maar ook de emotie. Dat was wennen.”
Op dat ogenblik wordt Geens op de rechterflank gesitueerd, met zijn verleden als zakenadvocaat. Pas later, tijdens een academische adempauze rond 2009, verandert dat. Zijn kantoor Eubelius neemt dan de verdediging van het ACW voor zijn rekening in het Dexia-schandaal. Geens zelf doet in diezelfde periode een worp naar het Leuvense rectoraat. Tevergeefs, aan de universiteit zien ze hem als een kandidaat van het establishment.
“Hij is altijd een overtuigd christendemocraat geweest”, vindt De Clerck. “Met aandacht voor ondernemerschap, maar hij is evenzeer sociaal geëngageerd.” Geens bevindt zich pal in het ideologische centrum, behoort tot geen enkele stand, is boven alles een pragmaticus.
In een uitgebreid interview met De Morgen vertelt Geens eind 2017 zelf dat hij vindt dat de maatschappij best “voetje per voetje” wordt vormgegeven. Volgens hem is dat de enige manier om vreedzaam vooruitgang te boeken. In tegenstelling tot de voortvarendheid van andere partijen. “Weet u wanneer CD&V ten onder zal gaan? Zodra we een kopie van N-VA of Open Vld worden. Wij zijn geen nationalisten of liberalen. Wij zijn christendemocraten.”
Het grote publiek leert Geens pas in 2013 kennen, wanneer hij de door het Arco-schandaal moegestreden Steven Vanackere aflost als financiënminister in de regering-Di Rupo. Peeters noemt hem “de juiste man op de juiste plaats”. Zijn benoeming maakt van hem – zonder ooit verkozen te zijn – van de weeromstuit een van de machtigste mannen van het land.
Intussen heeft hij zijn voormalige baas, Kris Peeters, voorgoed overvleugeld. Meer zelfs: misschien wordt hij straks wel premier? In de Wetstraat zelf twijfelt niemand eraan dat als de deur van de Wetstraat 16 op een kier zou komen te staan, Koen Geens die gezwind zal openzwaaien.
“Geens mikt steeds op het hoogste”, zegt Torfs. “En daar is niets mis mee. Koen is ambitieus, intelligent en behendig. Hij heeft vooral het geduld om het juiste moment af te wachten om een volgende stap te zetten. Alleen: is zijn timing nu ook goed?”
WANTROUWEN
Geens’ aanstelling als koninklijk opdrachthouder zit zijn eigen partij behoorlijk dwars: bij verschillende kopstukken gingen vorige week vrijdag alle alarmbellen af wanneer Geens het veld wordt ingestuurd. Voorzitter Joachim Coens valt uit de lucht. Ook Hilde Crevits wordt vooraf niet op de hoogte gebracht. Met reden? Hadden ze de benoeming anders misschien tegengehouden? Coens en Crevits vinden in ieder geval dat het niet aan CD&V is om nu al deze last te dragen. Laat vooral N-VA en PS maar de kastanjes uit het vuur halen, redeneren zij. Temeer omdat Bart De Wever er vrijdag van uitgaat dat hij aan zet zal komen.
Heel wat christendemocraten zien hier een streek van de sluwe vos Geens in. De huidige kabinetschef van de koning, Vincent Houssiau, is de voormalige kabinetschef van Geens, toen hij minister van Justitie was tijdens Michel I. Het maakt dat Geens een directe lijn heeft met het paleis – onafhankelijk van zijn partij. In de omgeving van Geens wordt dit afgedaan als “geroddel”.
Hoe dan ook: de benoeming van Geens gaat als een stroomstoot door CD&V. Zondagavond roept Joachim Coens meteen zijn ministers en fractieleiders samen. Er wordt een duidelijk standpunt ingenomen: CD&V zal, onder geen beding, paars-geel loslaten. In interviews, op tv en in deze krant, onderlijnt Coens publiekelijk: de Vivaldi-coalitie is niet levensvatbaar. De ‘open’ opdracht die Geens heeft gekregen, blijkt voor zijn partij niet zo open. Geens gaat aan de ketting.
Wat speelt? Na de historische verkiezingsnederlaag van 26 mei 2019 is de orde zoek binnen CD&V. De oude partijtop – de zogenaamde G4 – is gehalveerd. Ex-voorzitter Wouter Beke heeft vrijwillig een stap opzijgezet. Hij is nu Vlaams minister van Welzijn en heeft momenteel zijn handen vol met zijn eigen departement. Na een decennium aan de macht is Beke plots voltooid verleden tijd. Coens belt hem nauwelijks voor advies op de cruciale momenten. Voormalig uithangbord Peeters is weggeparkeerd in Europa. Blijven over: Geens en vooral Crevits, sinds deze zomer de Vlaams minister van Economie, Werk en Landbouw in Jambon I.
Ondanks het povere resultaat voor haar partij, haalt Crevits in mei ruim 130.000 voorkeurstemmen binnen in West-Vlaanderen. Geen enkele andere CD&V’er komt ook maar in de buurt – ook Geens niet in zijn thuisbasis Vlaams-Brabant. Deze simpele maar harde wiskunde maakt haar vandaag baas boven baas binnen CD&V. En Crevits is er – net als Coens, met wie ze een uitstekende band heeft, en veel andere ministers – van overtuigd dat de koninklijke opdracht de partij zuur kan opbreken.
Dé grote vrees is dat, als blijkt dat paars-geel dood en begraven is, Geens voor de keuze wordt gesteld: verder praten over Vivaldi of nieuwe verkiezingen. Crevits gruwt van beide pistes.
Met de eventuele geboorte van een Vivaldi-coalitie vreest ze vijf jaar lang vechtfederalisme, waarbij de N-VA vanuit de Vlaamse regering voortdurend de federale regering zal aanvallen. Met een gat in de begroting van ruim 12 miljard euro kun je federaal bovendien maar beter over een solide Vlaamse meerderheid beschikken, zodat de besparingen niet worden afgewenteld op het noorden van het land. Crevits stelt het belang van “haar” gewest voorop.
Tegelijk roert de christendemocratische achterban zich steeds meer. Over heel Vlaanderen trekken de lokale mandatarissen al een poosje aan de mouw van de partijtop, met de boodschap: zet N-VA alstublieft niet buitenspel. Een recente rondvraag van Het Laatste Nieuws bevestigt dit. Een ruime meerderheid van de CD&V-burgemeesters kiest daarin voor paars-geel. Het is trouwens Pieter De Crem die zich intern steeds meer opwerpt als woordvoerder van de basis. Als minister van Binnenlandse Zaken in de uittredende regering heeft hij veel contact met de burgemeesters. Vanaf de rechterflank van CD&V hoort hij hun smeekbede luid en duidelijk. De man uit Aalter werd al meermaals afgeschreven maar, zo zegt een kopstuk: “Crembo is back.”
Als het van de CD&V-partijtop afhangt – of wat daar nog van overblijft – is het bijgevolg een uitgemaakte zaak: als Geens er niet in slaagt om paars-geel te vormen, moet hij zijn opdracht inleveren. Vivaldi is geen optie; zelfs het premierschap kan Crevits en co. niet paaien. CD&V moet de komende jaren op zoek naar een scherper inhoudelijk profiel. De Wetstraat 16 is dan eerder een last dan een lust. Een premier moet compromissen en zware besparingen verdedigen.
De partij is bovendien te klein om dat gewicht te dragen, wordt aangehaald. En bovenal: wie zegt dat een onuitgegeven Vivaldi-coalitie niet al na een paar maanden in gruzelementen uiteenspat? De traditionele kanseliersbonus – een electoraal surplus voor de partij van de premier – kan wel eens omslaan in een kanseliersmalus bij vervroegde verkiezingen.
WATER EN VUUR
Tenzij hij een christendemocratisch schisma wil riskeren, zit er voor Geens dus niet anders op dan N-VA en PS te proberen verzoenen. Hoeveel vooruitgang Geens de afgelopen week heeft geboekt, is onduidelijk. In tegenstelling tot zijn voorgangers – het informateursduo Joachim Coens en Georges-Louis Bouchez (MR) – bewaart hij de radiostilte. Tot genoegen van de onderhandelaars.
Volgens goed geïnformeerde bronnen worden er op een serene manier voorstellen uitgewisseld en besproken. Een belangrijke Mitspieler zegt dat er tijdens de laatste dagen al meer vooruitgang is geboekt dan in heel de periode onder Coens en Bouchez. Een andere bron benadrukt dat “N-VA en PS ondertussen dichter bij elkaar staan dan de buitenwereld denkt”.
Als onderhandelaar wordt Geens getypeerd als een geduldig man. Hij blijft rustig; roepen en tieren is niet zijn stijl. Over elk woord heeft hij op voorhand nagedacht en is wel overwogen, klinkt het meermaals. Zijn gedachten de vrije loop laten doet hij nauwelijks. Dat doet hij wel als hij belt met zijn zoon Aart, de ex-cabinetard en belangrijk klankbord. Dan laat hij stoom af en kan er wél al eens gevloekt worden. “Geens weet waar de contouren van een compromis kunnen liggen en werkt daar stap voor stap naartoe. Ook al neemt hij niet de rechte weg daarnaartoe”, benadrukt Crevits. “Hij kan verrassen, maar evengoed zijn doelen bijstellen.”
Een van zijn sterke punten is zijn intelligentie en dossierkennis, maar juist dat werkt soms tegen hem. Aan de onderhandelingstafel is hij soms te veel de professor die het beter weet dan de rest, een beetje à la Frank Vandenbroucke, de voormalige sp.a-minister. Het wekt soms irritatie op, zeker bij regeringspartners en ook soms binnen CD&V. Als de gesprekken vastlopen aan de tafel, maakt Geens een grapje en begint hij voor de vierde keer zijn eigen redenering uitvoerig te herhalen. Belerend en pedant, vinden sommige gesprekspartners: ze hebben het de eerste keer ook wel begrepen.
Zijn imago van ‘slimste van de klas’ maakt bovendien dat anderen juist terughoudend zijn om mee te gaan in zijn logica. “Met Geens ben je nooit klaar”, zegt een politieke tegenstander. “Je moet op en onder tafel kijken, achter je rug en in elk hoekje van de kamer: waar schuilt het addertje onder het gras?” Geens ontkent dat: “Ik maak altijd duidelijk waar ik naartoe wil, maar aan indrukken van anderen kan ik weinig verhelpen.”
Geens gaat alvast voor een doorbraak, zo lijkt het. Zijn werklust ligt hoog. Als koninklijk opdrachthouder heeft hij meteen het vergadertempo opgedreven. Tot in de nachtelijke uurtjes doorgaan, is geen uitzondering. Iets waar zijn directe medewerkers over kunnen meespreken. Het is aanklampen of afvallen voor hen. “Hij kan bijzonder veeleisend zijn”, zegt De Clerck. “Wees daar maar zeker van. Hij verwerkt zelf veel informatie en verwacht van de rest hetzelfde.”
Het kabinet van de koninklijk opdrachthouder draait tegenwoordig overuren. “Maar wanneer niet?”, reageert Geens kort, die zich verder niet wil uitspreken over de lopende formatie.
Het klopt: Geens heeft de voorbije jaren wel wat bewezen. Als minister van Justitie heeft hij grote hervormingen doorgevoerd. Een onverdeeld succes is dat niet geworden, maar hij heeft zich tenminste vasthoudend getoond en houdt steeds de dialoog open met magistraten, notarissen en advocaten – moeilijke klanten voor elke politicus. Zijn geduld etaleert hij wanneer cipiersbonden in 2016 zijn kabinet bestormen. Terwijl een meute vakbondsmilitanten de receptie kort en klein slaat, onderhandelt hij verder. ABVV-topman Michel Jacobs zegt achteraf daarover: “Op Geens kun je niet kwaad blijven.” Jacobs is ook de eerste die Geens een week geleden een sms stuurde om hem te feliciteren met zijn aanstelling als koninklijk opdrachthouder.
PUBLIEK GEHEIM
Of Geens kan toveren op het allerhoogste niveau – De Wever en Magnette behoren tot de meest doorgewinterde onderhandelaars van het land –, dat zullen we maandag allicht nog niet weten. De kans is reëel dat koning Filip Geens nog minstens een week extra de tijd gunt om een meerderheid te vinden. Hem nu meteen de laan uitsturen, zou de crisis compleet maken.
Blijft intussen de nuchtere vaststelling: om een paars-gele meerderheid te vormen zal Geens elk grammetje inzicht, empathie en geluk nodig hebben. N-VA en PS zijn elkaar al maandenlang diep in de ogen aan het kijken, speurend naar een mogelijkheid om samen een regering te vormen. De kloof die hun programma’s scheidt, lijkt onoverbrugbaar. Om regeringsdeelname verkoopbaar te maken aan de eigen achterban heeft N-VA een communautaire omwenteling nodig.
Omgekeerd kan PS het niet maken om in een regering te stappen die op sociaal-economisch vlak geen duidelijk andere koers vaart dan de vorige centrumrechtse coalitie Michel I. Voorzitter Magnette maakte donderdag nog duidelijk dat hij een evaluatie – lees: een grondige bijsturing – wil van de taxshift, het paradepaardje van N-VA uit de vorige regering.
Het is een publiek geheim dat bijvoorbeeld Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) de onderhandelingen met PS niet meer goed ziet komen. In de wandelgangen van het parlement circuleert intussen een scenario waarin de Franstalige socialisten vervroegde verkiezingen willen uitlokken om tot een onderhandelingsmandaat te komen met N-VA. Op die manier kunnen ze zichzelf tijdens de stembusgang positioneren als de partij die ‘non’ heeft gezegd tegen de staatsgevaarlijke nationalisten en daarna als redder van het vaderland. Binnen de PS doen ze dit af als een broodjeaapverhaal.
Een intimus van Geens: “Hij wil zijn plaatsje in de geschiedenis verdienen. Onderschat hem niet.” Donderdagavond stuurde de koninklijk opdrachthouder alvast een veelzeggend berichtje de wereld in. Een tweet met daarin de link naar ‘Come Together’ van The Beatles.
Bron: De Morgen